Vlaamse Regering over het Europese natuurbeleid

Mevrouw Verlinden heeft het woord.

De bescherming van onze natuur en waterlopen is geen louter ecologische kwestie. Het gaat over onze veiligheid, over onze gezondheid, over onze toekomst. Propere waterlopen garanderen veilig drinkwater. Robuuste natuurgebieden beschermen ons tegen droogte en overstromingen. 1 euro geïnvesteerd in natuurherstel levert 51 euro maatschappelijke baten op. Dat hebben we daarstraks nog al eens gehoord. Daarom liggen er Europese richtlijnen aan de basis van dat beleid: de Habitatrichtlijn, de kaderrichtlijn Water, de Nitraatrichtlijn. En daarom staat in het Vlaamse regeerakkoord ook heel helder dat Vlaanderen kiest voor moeilijk, maar noodzakelijk beleid binnen het Europese kader, met doelstellingen voorop.

Minister, met de mededeling die u afgelopen maandag agendeerde en die eerder uitlekte in de media, lijkt het echter alsof de vraag niet langer is hoe we onze doelstellingen halen, maar wel hoe we de lat zo laag mogelijk kunnen leggen. Dat is natuurlijk geen visie. Dat is achteruitkijken. Dat is zelfs zeer risicovol, want als we onze Europese verplichtingen naast ons neerleggen, krijgen we geen extra tijd. We krijgen procedures, boetes en vooral, we laten de Vlaming daarmee in de steek.

Mijn vragen zijn dan ook de volgende.

Bevestigt u dat Vlaanderen zich onverkort engageert om de doelstellingen van de Europese natuur- en waterwetgeving te halen, zoals ook afgesproken is in het regeerakkoord?

Waarom kiest u er precies nu voor, op een moment dat die richtlijnen niet ter herziening voorliggen, om versoepelingen bij de Europese Commissie te bepleiten? Welke concrete beleidsmaatregelen legt u op tafel als u pleit voor uitstel of uitzonderingen?

Mevrouw Schauvliege heeft het woord.

Minister, u zou er op de eerstvolgende ministerraad voor pleiten dat de Vlaamse Regering een uitzonderingspositie vraagt bij Europa voor een aantal doelstellingen die Vlaanderen niet haalt. U wilt dat Europa soepelere regels toestaat voor kleine, dichtbevolkte gebieden. Dat is alvast uw redenering. Het gaat om drie Europese richtlijnen. De Habitatrichtlijn uit 1992 legt Vlaanderen op Europees beschermde natuur in stand te houden en te herstellen. Uit die richtlijn volgde onder andere het Stikstofdecreet, dat moet leiden tot minder stikstof in die Natura 2000-gebieden. De kaderrichtlijn Water uit 2000 doet u vrezen dat er opnieuw een vergunningsstop zou komen in 2027, want die richtlijn legt op dat de oppervlaktewaterkwaliteit in 2027 overal in Vlaanderen in orde moet zijn. De Nitraatrichtlijn uit 1991 is de basis van de opeenvolgende mestactieplannen. Tegen de toepassing van de kaderrichtlijn Water door Vlaanderen trok de Europese Commissie naar het Hof van Justitie.

De richtlijnen bestaan al meer dan dertig jaar, maar jarenlang draalde Vlaanderen met de toepassing ervan. Zeggen dat Vlaanderen te weinig tijd had, is lachen met Europa. Europa neemt dit ook wel ernstig, want het heeft Vlaanderen inderdaad al meerdere keren op de vingers getikt wegens een gebrek aan ambitie. Nu is men dus inderdaad naar het Hof van Justitie getrokken met betrekking tot de kaderrichtlijn Water.

De milieubeweging stelt dat deze nota het Vlaamse milieubeleid op losse schroeven zet en dat dit alleen maar tot rechtsonzekerheid zal leiden. Er was al overleg in februari met de EU-commissaris, die uw verzoek tot versoepeling eerder afwees.

Mijn vragen aan u zijn dan ook de volgende. Het lijkt erop dat het enige waar u op uit bent het versoepelen en de lat naar beneden halen inzake de milieuregelgeving is. Welke maatregelen stelt u in de plaats om de milieukwaliteit te bereiken?

Waarom investeert u hier eigenlijk tijd in, terwijl u al nul op het rekest kreeg? Zou u niet beter energie steken in het correct en juridisch robuust toepassen van de regelgeving in plaats van de fundamenten van de Vlaamse milieuregelgeving opnieuw in vraag te stellen?

Welk signaal geeft u hiermee aan iedereen – burgers, bedrijven, het middenveld – die elke dag bezig is met de zorg voor ons leefmilieu en onze natuur? Creëert u hier niet ontzettend veel onrust, rechtsonzekerheid en investeringsonzekerheid mee?

Minister Brouns heeft het woord.

Collega’s, dankjewel voor al jullie vragen over het belangrijke thema van de Europese milieudoelstellingen. Zoals ook jullie vaststellen, zijn we er nog niet. En ik deel die analyse. We moeten nog stappen zetten om onze natuur in de door Europa gewenste staat te brengen en de waterkwaliteit naar het juiste niveau te brengen. Maar we moeten dat niet doen omdat Europa dat wil of oplegt. We moeten dat vanuit een intrinsieke motivatie doen. We hebben die verbeteringsplicht. Dat is mijn credo. We moeten op een realistische, haalbare manier de omgevingskwaliteit – lucht, water, bodem – verbeteren.

Maar bij het behalen van die gewenste natuur- en milieudoelen kunnen we geen abstractie maken van de realiteit hier in Vlaanderen, de densiteit, waarbij op een kleine oppervlakte een veelheid aan functies is verweven. Het behalen van de natuur- en milieudoelen moet daarom in evenwicht en op een ambitieus doch haalbaar tempo gebeuren. Ik geloof niet in een ecologisch paradijs op een economisch kerkhof. Het beleid waar ik voor sta, is het beleid dat ook in het regeerakkoord staat. Het regeerakkoord stelt duidelijk dat de doelen van de Europese richtlijnen niet ter discussie staan. Maar het stelt inzake het tempo van het behalen daar wel het volgende over: “Vlaanderen neemt strategische Europese standpunten inzake leefmilieu in, rekening houdend met haar belangen, haar eigenheid en het subsidiariteitsprincipe, in functie van een level playing field. Bij de omzetting van (nieuwe) Europese richtlijnen en verordeningen worden deze principes ook gehanteerd.” En: “Daarom pleiten we voor systemen zoals een programmatische aanpak of regio-specifieke oplossingen om de in Vlaanderen aanwezige milieugebruiksruimte zo efficiënt mogelijk in te vullen.”

Voorts pleit het regeerakkoord ook voor een doelfasering. Dat staat letterlijk in het regeerakkoord, als het gaat over de kaderrichtlijn voor water en nitraat. Dat is trouwens ook voorzien in de kaderrichtlijn Water. Wij kleuren daar op geen enkel moment buiten de lijntjes.

Ik ben daar heel duidelijk over: het is nog steeds de ambitie om de Europese doelen te halen, maar zonder beloftes die we niet kunnen waarmaken, namelijk dat het morgen allemaal opgelost zal zijn.

Ook over het verplaatsen van habitats spreekt het regeerakkoord zich trouwens uit. Immers, een ooit op een bepaalde locatie aangeduide habitat die niet haalbaar blijkt te zijn, vanwege de Antwerpse haven in de buurt, kan elders misschien beter tot haar recht komen. We hebben dat hier al uitvoerig besproken. Dat gaat niet over ‘met de schup in de grond en iets anders op een andere plaats leggen’. Daar gaat het niet over. Het is gewoon de harde realiteit dat als je vandaag vanuit de depositiebenadering naar bepaalde soorten kijkt en vaststelt – ik heb dat al vaak gezegd – dat er een deken van 22 of meer kilogram stikstof in de lucht hangt waarvan de helft afkomstig is uit het buitenland en wij grote inspanningen doen om ons deel daaruit weg te halen, dat dan ook zal moeten worden vastgesteld dat in bepaalde gebieden de kritische depositiewaarden (KDW’s) zodanig laag liggen dat het bijzonder moeilijk tot onmogelijk is om die daar te halen. Dat is gewoon de realiteit die je onder ogen moet zien. Dat ontslaat ons niet van de verplichting om te verbeteren. Maar dat is wel een realiteit, in relatie tot de vergunningenverlening, waarvoor je vandaag niet blind kunt zijn.

Met het regeerakkoord in de hand ging ik inderdaad ook het gesprek aan met eurocommissaris Roswall, die ik regelmatig ontmoet als lid van de European People's Party (EPP). De Standaard lijkt te schrijven dat zij de deur zonder meer dichtsloeg. Niets is minder waar. Ik had met haar ook overleg over de doelfasering, het verplaatsen van habitats en de drie richtlijnen in hun algemeenheid. De commissaris had begrip voor de specifieke situatie in Vlaanderen. Ze maakte duidelijk dat de doelen uiteindelijk gehaald moeten worden. Daarover is geen discussie. Dat is ook het standpunt van de Vlaamse Regering. De manoeuvreerruimte is dus beperkt. Maar ze gaf dus ook aan dat de weg ernaartoe bespreekbaar is. Uit dat gesprek onthield ik dus de noodzaak tot verdieping van voormelde standpunten uit het regeerakkoord van de Vlaamse Regering.

Het uitwerken van de standpunten uit het regeerakkoord is dus niet meer dan logisch, in het kader van de behoefte van Vlaanderen om zijn specifieke noden als dichtbevolkte delta in Europa naar voren te brengen. Ik denk zelfs dat het logisch is, als we het Europese beleid echt uitgevoerd willen krijgen. Er wordt dan zonder veel nuance en gemakshalve geïnsinueerd dat ik de Europese doelen niet zou willen halen. Niets is minder waar. Dat ik rechtsonzekerheid zou creëren. Niets is minder waar. Dat Vlaanderen zijn verantwoordelijkheid zou willen ontlopen. Ook dat is niet waar, collega’s. Het bereiken van de Europese doelen staat voorop. En nogmaals: we moeten dat niet doen omdat Europa dat zou opleggen. We moeten dat doen vanuit onze eigen overtuiging, dat het belangrijk is voor mens, omgeving en onze biodiversiteit. Het is de weg naar het bereiken van deze doelstellingen waar het om gaat, en de relatie tot het vergunningenbeleid. Daar stuiten we vandaag op een aantal moeilijkheden. Deze moeilijkheden ontkennen, dat is gewoon het zonlicht ontkennen. Het bereiken van deze doelen zonder tegelijkertijd onze sterke economie en ons maatschappelijk weefsel op te offeren, vereist dat een vorm van flexibiliteit geboden is. Dat is helemaal niet zo vergezocht.

De flexibiliteit die de Vlaamse Regering bepleit, is ook wat de Europese Commissie zelf beoogt met haar op 29 januari 2025 gepresenteerde Competitiviteitskompas. De gestelde doelen inzake klimaat, milieu en natuur worden niet uit het oog verloren, de manier waarop ze te bereiken zijn, wordt wel aangepast. De Commissie doet het dus blijkbaar zelf, maar Vlaanderen zou de daarbij gehanteerde principes niet kunnen aanhalen?

De concrete uitwerking hiervan binnen Vlaanderen is heel actueel, concreet en tastbaar. Ik geef het voorbeeld van de bemalingswerken die op bouwwerven worden uitgevoerd om droog te kunnen bouwen. Helaas bevat het opgepompte grondwater vaak kleine sporen van PFAS. Die bemalingswerken zorgen niet voor een netto toename van verontreiniging, integendeel zelfs. Het opgepompte grondwater wordt immers eerst tot op een haalbaar niveau gezuiverd en dan verplaatst binnen een natuurlijk verbonden watersysteem. Hoewel er dus een systeemverbetering van de bestaande toestand optreedt, zou een strikte toepassing van de kaderrichtlijn Water leiden tot een algemeen bemalingsverbod en dus de facto een bouwstop, terwijl je met die bemalingswerken de milieukwaliteit net verhoogt.

Vlaanderen moet dus op een gefaseerde en programmatische wijze de Europese doelen voor water kunnen behalen. Het alternatief is geen vooruitgang meer en een vergunningenstop vanaf 2027. Dat wil niemand.

Creëert dat rechtsonzekerheid? Ik denk het tegenovergestelde. Er valt zeker iets voor te zeggen dat Vlaanderen na de totstandkoming van de Europese milieudoelstellingen 25 jaar geleden sneller had kunnen bijsturen. Het verleden kunnen we niet meer veranderen. Maar vandaag zonder inachtneming van de realiteit roekeloos pleiten voor nultolerantie, dat is de rechtszekerheid ondergraven. Op die manier zouden we blind op een muur varen en op een vergunningenstop. Weigeren om vandaag met Europa in gesprek te gaan over de uitdagingen, met de vraag om de doelen te handhaven maar te kunnen spreken over de weg ernaartoe, dat is, wat mij betreft, rechtsonzekerheid creëren. Iedereen die hier vandaag pleit voor orthodoxie creëert rechtsonzekerheid en valse verwachtingen. Dat doe ik niet.

U zult het mij vergeven dat ik niet geloof in een ecologie zonder economie. Voor mij gaan die twee hand in hand, dat is zelfs nodig. Een rechtszekere vergunning is de beste garantie om de twee te verbinden. Dat is mijn visie op dat vlak. Er kan geen sprake zijn van welzijn zonder welvaart. Ze moeten hand in hand blijven gaan. Dat is voor mij de filosofie. Ik zal mij daaraan houden, conform het regeerakkoord dat de Vlaamse Regering heeft neergeschreven.

Mevrouw Verlinden heeft het woord.

Minister, ik begrijp uiteraard goed dat Vlaanderen een regio is met een hoge ruimtedruk en met complexe uitdagingen. Flexibiliteit op de weg naar de doelstellingen kan dan ook nodig zijn. Maar flexibiliteit is geen excuus om de lat laag te leggen. Ze moet vertrekken vanuit de overtuiging dat we die doelstellingen wel degelijk moeten halen. We moeten dat doen met een realistische en doordachte aanpak.

Ik miste in de reacties in de media toch wel een beetje de ambitie om binnen de complexiteit te zoeken naar de oplossingen en niet alleen naar de uitzonderingen. U zegt dat het op sommige plekken misschien niet lukt. Maar dan hebben we net een beleid nodig dat versterkt wat nog wel kan, dat inzet op herstel, samenwerking en duidelijke keuzes, en niet op vertraging of uitstel. Doelfasering kan, dat zegt ook het regeerakkoord, maar dan als onderdeel van een geloofwaardige verbeterstrategie. Niet als opstap naar een verwatering van onze verantwoordelijkheid. De realiteit is hard, maar beleid maken is niet kiezen tussen ecologische paradijzen en economische kerkhoven, zoals u het zei. Het is zoeken naar slimme combinaties, naar robuuste natuur die ook de Vlaming beschermt tegen droogte, watertekort en hittestress. Geen valse beloften, dus, maar wel duidelijke keuzes, eerlijke communicatie en politieke moed om te doen wat nodig is.

Mevrouw Schauvliege heeft het woord.

Minister, ik geloof niet in een economisch paradijs op een ecologisch kerkhof. Geen welvaart zonder welzijn, zou ik zeggen. Wat hier voorligt, is pleiten voor een doelfasering, de lat naar beneden halen. Maar er ligt niets anders in de plaats! Mocht u nog zeggen dat we zien dat we de doelstellingen in het kader van de Habitatrichtlijn niet zien zitten, maar dat we voorstellen dat we bijvoorbeeld extra Lifeprojecten doen, of dat we aan Europa zouden vragen om extra middelen om bijkomend grote oppervlaktes natuur te realiseren. Maar neen, dat is het niet. U hebt alleen maar om uitstel gevraagd. Idem dito met de kaderrichtlijn Water. U zegt: “Oei, we hebben nog maar net alle ministers van Omgeving geleverd, maar we zijn er niet in geslaagd om die doelstelling te halen want we hebben er misschien te weinig aan gedacht en gedaan en alles voor ons uit geschoven, maar nu zien we dat we er niet zullen geraken en dat we afstevenen op een vergunningenstop, en dus vragen we een doelfasering.” U vraagt bijvoorbeeld geen PFAS-productiestop. In dat artikel lees ik dat totaal niet. Het enige wat ik lees is: verlagen van de doelstellingen, vertragen, verslappen. Dat is net de clou!

Dat u gaat praten met Europa: geen kat heeft daar een probleem mee. Dat u probeert te komen tot een betere weg om uw doelen te bereiken: niemand vindt dat erg. Maar als u zegt dat u de lat naar beneden wilt halen en als u verwijst naar een level playing field, dan zeg ik dat ik wel dezelfde gezondheidsnormen wil hebben als overal elders in Europa. Maar dat is niet zo! Dat level playing field geldt alleen maar als je er met een economische bril naar kijkt. Maar niet met een ecologische bril. En bovendien zie ik nergens een boodschap over wat die investeringen in natuur, in die propere water- en luchtkwaliteit opbrengen voor de maatschappij. Alles wordt als een probleem gezien. Als u echt ecologie en economie met elkaar zou willen verzoenen, dan zou u ook beter eens praten over de voordelen en zoeken naar synergieën om dingen beter te maken.

Ik stel alleen maar vast dat u hier opnieuw de lat probeert te verlagen. Mijn concrete vraag is: welke voorstellen – behalve doelfasering want dat is terug uitstellen – doet u concreet om die doelen te kunnen halen, op het vlak van natuur, van waterkwaliteit en van stikstof? Op dit moment lees ik daar niets over.

De heer Devillé heeft het woord.

Ik hoor hier zeggen dat de lat zo laag mogelijk moet worden gelegd. Met alle respect, ik ben hier niet om het beleid van minister Brouns te verdedigen, maar het is net andersom: het is Europa dat de lat veel te hoog heeft gelegd. Europa houdt geen rekening met de geografische toestand van Vlaanderen, met de demografische context, met de specificiteit van de landbouwactiviteiten en van de industrie waardoor wij welvaart kennen en waarop onze economie teert. Dat is de realiteit. Het is een gezond principe dat we die realiteit voor ogen houden en dat daarop het beleid wordt afgestemd. Als we van Europa een uitzonderingspositie kunnen verkrijgen, dan is dat eerder iets positiefs dan iets negatiefs.

Naar aanleiding van de gesprekken die er zijn geweest met de EU-commissaris vind ik het spijtig – dat heb ik toch uit het antwoord begrepen – dat ze onwrikbaar blijven in die onrealistische principes, en dat er enkel een flexibiliteit komt in de timing. Dat is mijn bijkomende vraag: welke tijdslijnen zijn er vooropgesteld in verband met alle verschillende richtlijnen die zouden worden versoepeld op het vlak van tijd?

Minister Brouns heeft het woord.

Collega’s, u leest natuurlijk wat u wilt lezen. Er is altijd een bepaald frame. Ik zeg altijd consequent – en ik probeer het beleid daarop te enten en juridisch te vertalen, wat een ander paar mouwen is – dat er een verbeteringsplicht is. Als het gaat over milieu- en omgevingsbeleid, over stikstof, over waterkwaliteit, dan hebben we de plicht om te verbeteren en dat ook aan te tonen.

Het mooiste voorbeeld is stikstof. Daar hebben wij als enige regio in Europa in de wet vastgelegd hoeveel we zullen reduceren. De dalende trend is wettelijk verankerd. Nederland spreekt daar veel over, maar heeft nog geen letter verankerd. Als het gaat over de waterkwaliteit, weten we dat in de 195 waterlopen 55 stoffen allemaal boven de lat moeten zijn. Dat is een gigantisch grote opgave. En niet alleen Vlaanderen, ook 22 andere lidstaten worstelen daarmee. Ook daar hebben we een verbeteringsplicht. Wij en elk bedrijf zullen aantoonbaar moeten maken hoe men die verbetering inzet. Op elk van die dossiers – of het nu gaat over stikstof of over water – is er altijd die relatie met de rechtszekerheid in het kader van een vergunning. We weten verdomd goed hoe aartsmoeilijk dat is. Maar die verbeteringsplicht moet op een haalbare en realistische manier kunnen worden uitgezet. Dat is belangrijk. Als het gaat over de toepassing en de realisatie en de implementatie van de richtlijnen … De kaderrichtlijn Water is een instrument dat een kader biedt voor die implementatie. Die doelfasering is niet iets wat Jo Brouns hier in Vlaanderen uitvindt. Dat is gewoon daarin voorzien. Als het gaat over de stroomgebiedsbeheerplannen, waar we nu vol mee aan de slag gaan, dan is dat daarin voorzien. We nemen dat daarin op, om dat op een haalbare manier te doen. Als het gaat over de habitats … In alle eerlijkheid, als wij, niet ik maar mijn mensen, vaststellen dat het voor bepaalde soorten gewoon heel moeilijk is vanwege de stikstof die uit het buitenland komt – zoals ook wij stikstof naar het buitenland brengen –, dan moet je dat onder ogen durven te zien, dan moet je durven na te gaan of er andere plaatsen zijn, of er andere soorten zijn die misschien meer resistent zijn tegen de realiteit van vandaag.

Samen op zoek gaan naar nieuwe gebieden, collega Schauvliege, dat doen wij ook. Ik vind het goed dat u naar PFAS verwees. Ook daar zijn er weinig landen die zo’n duidelijk kader hebben als wij, die daarrond hebben gewerkt. Wij trekken mee aan de kar op het Europese toneel als het gaat om de uitfasering.

Er zijn maar weinig regio’s, collega’s, die op dat vlak en op al die onderdelen zulke grote inspanningen doen als Vlaanderen. Dat zal, wat mij betreft, altijd gebeuren vanuit het kompas dat we economie en ecologie hand in hand moeten laten gaan, en dat je de economie en onze welvaart nodig hebt om van onze bedrijven die grote inspanningen te verwachten voor de verbetering van onze lucht-, onze bodem- en onze waterkwaliteit.

Mevrouw Verlinden heeft het woord.

Minister, dank u voor uw antwoord. Ik wil er toch nog op wijzen dat wij in Vlaanderen absoluut die inspanning doen om maximaal in te zetten op die verbetering. Ik zou er toch voor willen pleiten dat we ook in de gebieden waar het moeilijk is niet zomaar alles opgeven. De verbeteringsplicht is geen onderhandelingsterm, het is een rechtsprincipe. Rechtszekerheid geldt niet alleen voor landbouwers of projectontwikkelaars, maar ook voor burgers die rekenen op schone lucht, proper water, beschermde natuur en noem maar op. Dat evenwicht vraagt duidelijke keuzes. We moeten niet enkel doelen verleggen. In die zin hoop ik gewoon dat wij alle evenwichten op eenzelfde level playing field zien, en dat we daar volop inzetten om alle principes, zowel ecologie, gezondheid, welvaart als welzijn, op eenzelfde doelstellingenniveau te zetten.

Mevrouw Schauvliege heeft het woord.

Minister, de ene ontgoocheling na de andere. De verbeteringsplicht: van superslecht naar een beetje minder slecht! Daar zou Vlaanderen content mee moeten zijn? We leven met zoveel mensen op een zakdoek. We moeten ervoor zorgen dat onze leefomgeving proper is, voor onze gezondheid, verdorie! Als we dat niet doen, moogt gij nog duizend fabrieken zetten en fantastische welvaart creëren. Maar als ons welzijn en onze gezondheid niet gegarandeerd zijn, ben je daar niets mee. Dus, minister, die verbeteringsplicht is de grap van de eeuw. Dat is net zoals daarnet de verwijzing naar de burgerlijke aansprakelijkheid als het moest zijn van de vervuiler betaalt. Als je van een zeer slechte naar een beetje minder slechte situatie gaat, mogen wij ons daar niet content mee stellen. U mag die lat niet naar beneden halen. U kunt even discussiëren over de weg naar de doelen. Dat is, denk ik, aanvaardbaar. Maar die lat naar beneden halen, wat u eigenlijk van plan bent te doen en te bepleiten, omdat we toch met zoveel mensen zijn, dat is onaanvaardbaar. Dat is een aantasting van onze leefomgeving. Dat is een aantasting van de gezondheid van elke Vlaming. Ik raad u aan om dat niet aan te vatten.

De vragen om uitleg zijn afgehandeld.