Impact van de verzilting op de landbouw

De voorzitter

De heer Vaneeckhout heeft het woord.

Minister, de voorzitter leidde het al in: een paar weken geleden was er de aandeelhoudersvergadering van De Watergroep over het drinkwater in onze mooie provincie West-Vlaanderen. Ik was daar als vertegenwoordiger van mijn lokaal bestuur. Door de mensen van De Watergroep is daar aangegeven dat de cijfers rond verzilting die we vandaag zien, dezelfde cijfers zijn als de cijfers die we normaal eind augustus of in september, aan het einde van de zomer, zien. Dat maakt mij toch wel bezorgd.

We hebben het hier vaak over droogte, maar droogte is niet de enige bedreiging. Zeker in onze provincie, in de polders, is de verzilting een even groot probleem als de droogte. Omdat die polders ooit gewonnen zijn op de zee, zijn de ondergrondse waterlagen nog zout. Het zoete regenwater is lichter en drijft bovenop die zoute lagen, maar wanneer er geen aanvoer van regenwater is, komt het zilte water aan de oppervlakte. Zo komt het in onze grachten, beken en kanaaltjes terecht, maar ook op de landbouwbodems zelf.

Vanaf bepaalde zoutgehaltes in de bodem worden sommige teelten moeilijk tot onmogelijk. Water dat te zout is, is niet langer geschikt om bepaalde gewassen te besproeien en al helemaal niet om aan vee te drinken te geven.

Op zich zijn de gehaltes die we vandaag zien niet zo uitzonderlijk, alleen is de timing zeer problematisch en zorgwekkend, namelijk dat we die nu al zien en niet pas aan het eind van de zomer. De weersberichten voorspellen dat er vermoedelijk nog een aantal droge weken en maanden op ons afkomen. 

Vandaar dat ik de vragen nu toch al wilde stellen en niet wilde wachten tot september, om dan te zien hoe groot het probleem is.

Hoe monitoren u en uw diensten de verzilting, met specifieke aandacht voor de impact ervan op de landbouw?

Hoe schat u de situatie momenteel in? Hoe ziet u de toestand evolueren in de komende maanden en jaren? Wetende dat dit soort periodes enkel maar nog vaker op ons af zullen komen, maar daar zullen we het deze namiddag over hebben.

Hoe zult u landbouwers en veehouders, specifiek in de polders, ondersteunen zodat ze de zomer doorkomen met voldoende zoet water voor hun gewassen en dieren?

Hoe zult u hen ondersteunen zodat ze op termijn minder kwetsbaar worden voor de verzilting?

Minister Brouns heeft het woord.

De elektrische geleidbaarheid of de conductiviteit, een maat voor het zoutgehalte, wordt elke vijftien minuten continu met sensoren gemeten. Deze metingen zijn raadpleegbaar op www.waterinfo.be. De metingen worden gebruikt om de verziltingstoestand op te volgen in de kustpolders. De informatie wordt ook in realtime gebruikt in het droogtedashboard ter ondersteuning van de droogtecommissie.

Per locatie wordt het weekgemiddelde afgewogen aan het 75-percentiel en 95-percentiel. Als het weekgemiddelde onder het 75-percentiel zit, is de toestand op deze locatie normaal. Wanneer de geleidbaarheid oploopt tot een waarde tussen 75-percentiel en 95-percentiel evolueert deze locatie naar droogtetoestand 1. Als de waarden bij de 5 procent hoogste waarden in de meetreeks zitten, dus hoger dan het 95-percentiel, geldt voor die locatie een droogtetoestand 2.

In week 25, dat is die van 16 tot 22 juni, was de situatie als volgt: 28 procent in normale toestand, 53 procent van de meetlocaties in droogtetoestand 1 en 19 procent in droogtetoestand 2. Dat is natuurlijk wel van een tijdje geleden. We hebben intussen alweer wat regenval gehad. Als gevolg van de klimaatverandering zullen we in de toekomst te maken krijgen met langere periodes van droogte. Dat is bekend. Maar ook met langere periodes van hevige regenval. De langere periodes van droogte zullen dus ook het risico op verzilting van het oppervlaktewater in de polders doen toenemen.

De waterloopbeheerders nemen allerlei droogtemaatregelen, zoals tijdelijke onttrekkingsverboden uit een aantal onbevaarbare waterlopen, dus de beken. Ook wordt er bijvoorbeeld water uit de Leie naar de IJzer geleid om de verzilting van de polders aan die rivier tegen te gaan.

Het blijft van belang dat landbouwers efficiënt omgaan met water en voorzien in alternatieve waterbronnen en opslag van water in momenten dat het overvloedig aanwezig is. Mede daarom heeft de Vlaamse Regering vorige week op mijn voorstel het plaatsten van wateropslag op landbouwbedrijven vrijgesteld in het kader van de stedenbouwkundige vergunningverlening. In het aangepaste Vrijstellingenbesluit zijn die wadi’s tot 200 vierkante meter bijvoorbeeld opgenomen om meer regenwater te kunnen opvangen op landbouwbedrijven. 

Tevens wordt ingezet op het informeren van de landbouwers. Op de webpagina ‘droogte’ binnen de rubriek ‘beleid’ van de website van het Agentschap Landbouw en Zeevisserij (DLV) worden contactgegevens ter beschikking gesteld waar landbouwers terechtkunnen voor meer informatie over waterbeschikbaarheid. Deze pagina verstrekt eveneens informatie over preventieve maatregelen en beleid en onderzoek. Via de kennisportefeuille worden verschillende adviesmogelijkheden aangeboden. Het betreft vooral wateraudits, specifiek advies over de verhoging van de watergebruiksefficiëntie bij irrigatie, specifiek advies bij de omvorming naar peilgestuurde drainage of ook specifiek advies voor het beheer van het waterpeil op percelen met regelbare stuwen.

Afhankelijk van de toepassing waarvoor je het water wilt gebruiken, zijn er andere waarden om dit te beoordelen. Landbouwers kunnen voor advies terecht bij de specialisten binnen de Vlaamse Landmaatschappij (VLM), het Agentschap Landbouw en Zeevisserij en de praktijkcentra Land- en Tuinbouw.

Ook investeringssteun moet landbouwers op langere termijn wel helpen om toegang te hebben tot voldoende zoet water voor irrigatie en voor het drenken van de dieren.

Voor investeringen is er de VLIF-steun (Vlaams Landbouwinvesteringsfonds), voor zowel productieve als niet-productieve investeringen. Via VLIF niet-productieve investeringen kan 75 procent steun gekregen worden voor de aanleg van buffer- en spaarbekkens met een ecologische inrichting. Dergelijke investeringen worden door het VLIF ook onder de vorm van een samenwerkingsverband ondersteund wanneer meerdere landbouwers samen investeren in een buffer- en een spaarbekken.

Daarnaast is er ook VLIF-steun voor de hemelwateropvang in klassieke waterbassins en waterreservoirs. Ik voorzie tot 50 procent VLIF-steun voor productieve en niet-productieve investeringen in hemelwateropvang. Ook voor het noodzakelijke waterzuiveringssysteem voor het opwaarderen van hemelwater en van oppervlaktewater tot drinkwaterkwaliteit voor vee, kunnen landbouwers 40 procent steun krijgen via het VLIF en nog eens 10 procent extra voor jonge landbouwers, voor dergelijke productieve investeringen.

Via het landinrichtingsproject ‘Een toekomst voor de Oudlandpolder’ worden eveneens allerlei initiatieven genomen om het watersysteem in die Oudlandpolder te wapenen tegen de klimaatverandering.

Ook werken mijn administraties, samen met alle betrokken entiteiten en stakeholders, in 2025 en 2026 verder aan een participatief traject rond klimaatadaptatie in de landbouw. Met betrekking tot klimaatrobuuste gewassen wordt door het Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO) en praktijkcentra in de land- en tuinbouw ook onderzoek verricht, bijvoorbeeld rond kansen voor de zilte landbouw.

De heer Vaneeckhout heeft het woord.

Minister, ik zou eigenlijk vooral willen ingaan op uw allerlaatste opmerking.

Uiteraard zijn er een aantal preventieve maatregelen die landbouwers individueel kunnen nemen met de nodige VLIF-steun. Dat gaat over het aanleggen van extra buffering, de extra opslag van water. Natuurlijk, dat water verdwijnt dan opnieuw op andere plekken. Het gaat ook over op welke manier we dan structureel en financieel heel veel moeten steken in het overpompen van water van de ene waterloop naar de andere plek. Dat zijn allemaal zeer dure maatregelen.

Ik denk dat we – maar dat is een discussie voor deze namiddag – het ook eventjes moeten hebben over de grondoorzaak, namelijk de klimaatopwarming en het soort extreme weersomstandigheden dat steeds meer zal toenemen.

We moeten ook nadenken – en dat was uw laatste insteek – op welke manier die landbouw zich ook qua essentie zal moeten aanpassen in eventuele teelten. U verwijst nu naar onderzoek dat gebeurt. Ik wil toch eventjes wat meer duiding vragen. Hoever staat dat onderzoek? Op welke manier wordt dat al toegepast? Want op dat gebied lijkt het mij soms relatief traag te gaan. Uiteraard is dat logisch bij wetenschappelijk onderzoek, maar dan stel ik mij toch de vraag in welke mate de realiteit onze landbouw in de Polders zal inhalen. Want je kunt de ene buffer aanleggen, en binnen vijf of tien jaar vaststellen dat de situatie nog problematischer is geworden. In welke mate bent u dus ook bezig om daar een versnelling op te steken, om wat betreft die andere teelten en nieuwe technieken verdere stappen te zetten?  

De heer De Roo heeft het woord.

Dank u wel, collega Vaneeckhout, voor uw vraag. Ik denk dat het een belangrijke vraag is, want u zit daar met twee aspecten.

Het eerste is het preventieve, het vermijden van verzilting, waar je een aantal zaken in de hand hebt maar ook een aantal niet. Het aanrijken van de bodem met meer zouten is voor een zandige bodem minder invasief omdat die zouten vlot kunnen uitspoelen; maar als het gaat over kleiige bodems zoals in de Polders, dan werkt het eigenlijk versterkend, en zorgt het zelfs voor structuurschade wanneer je van bovenaf zout water toevoegt. Strategie één is natuurlijk ervoor zorgen dat er voldoende zoet water bovenop die zoute kwel komt te liggen.

Over het tweede onderdeel, over uw bijkomende vraag, had ik ook iets genoteerd als extra vraag voor de minister. In het verleden zijn er al een aantal onderzoeksprojecten geweest naar het onderzoeken van zilte landbouw. Als we spreken over zilte landbouw, dan denken velen direct aan van die echt zilte teelten zoals de zeekralen, en wat is het daar allemaal. Maar eigenlijk moeten we denk ik vooral durven inzetten op zouttolerante landbouw, waarbij er eigenlijk een aantal rassen zijn die het zout voldoende kunnen verdragen om toch voldoende te kunnen groeien, zeker op plekken waar die verzilting ook in de toekomst een probleem zal vormen.

Er is een SalFarproject geweest, en er is een SALAD-project geweest, waarbij verschillende teelten en rassen werden onderzocht. Mijn vraag is ook daar, minister: krijgt dat een vervolg? Zijn er projecten die momenteel in de steigers staan die ervoor zorgen dat die zouttolerante gewassen nog een stap verder kunnen gaan, zodat we ook kunnen nadenken over bijvoorbeeld die zoute aardappelen of over die zouttolerante grassen, die ervoor zorgen dat er toch voldoende economische activiteit kan zijn op een verzilte bodem?

Minister Brouns heeft het woord.

Ook hier zal het een en-enverhaal zijn. Er is geen discussie dat we naar meer droogteresistente gewassen moeten evolueren in de toekomst, maar in de basis moet je natuurlijk ook je grondwaterpeil zo hoog mogelijk houden, om zo een natuurlijke dam op te werpen tegen dat zoute water van de Noordzee. Dat ligt aan de basis. Dat moet fungeren als fundament van de Blue Deal: de sponswerking van de bodem in Vlaanderen, het cruciale, gezonde bodemleven, het kunnen opvangen van voldoende water en het voldoende hoog houden van het grondwaterpeil. Ook moeten we die agro-ecologische praktijken meer stimuleren en toepassen. Ik denk aan het verhaal van het ploegloos boeren als voorbeeld. Wat mij betreft, is dat hier een en-enverhaal.

In het kader van de Blue Deal maken we samen met de sectoren dus ook een strategisch plan voor de waterbevoorrading van landbouw en industrie. Wat mij betreft, is de wetenschappelijke onderbouwing en innovatie hierin vanzelfsprekend een heel belangrijk element.

Nogmaals: het is een en-enverhaal, maar het bewustzijn dat we die verandering voelen, is er. Ik zeg het heel vaak: zij zijn een beetje de frontsoldaten en zullen daarmee moeten omgaan. Ik voel ook op het terrein dat de innovatie en de wijziging in de praktijken op het landbouwbedrijf en op hun akkers ook een stimulans is om die transitie door te zetten. 

De heer Vaneeckhout heeft het woord.

Op het terrein is er inderdaad zeer veel bewustzijn over de impact die er is, ook op de bedrijfsvoering. Een bezorgdheid die wel blijft, is dat dit nog altijd enorme investeringen vraagt van landbouwers, ondanks de steun van het VLIF. Je kunt je de vraag stellen in welke mate we altijd maar achterna zullen blijven hollen en iedere keer opnieuw die extra investeringen moeten doen binnen een businessmodel dat wel hetzelfde blijft, waar er voor de landbouwers niet per se extra marges komen op het einde van de rit.

Al die investeringen in de opslag en het capteren van water: op een bepaald moment stopt dat toch ook ergens. De vraag is wat dan ons structurele antwoord als beleidsmakers is. Daarbij mis ik toch nog wat urgentie. Het is redelijk alarmerend dat we vandaag zien dat er voor de zomer op een op vijf plaatsen een droogtetoestand 2 is. We kunnen wel zeggen dat er wat neerslag geweest is de afgelopen dagen, maar dat was niet van die orde dat het probleem nu opgelost is. De cijfers van het aantal punten waar er vandaag een problematische situatie is, zullen vandaag niet veel lager liggen dan die 19 procent.

Ik zal in september met plezier terugkomen met de vraag hoeveel het dan is. Volgens mij is het heel zorgwekkend. We zullen het niet enkel kunnen opvangen door alleen maar meer water op te slaan, want dat heeft dan ook weer een rechtstreekse impact op ons grondwaterpeil.

De vraag om uitleg is afgehandeld.