Alarmerende evolutie van de bijenpopulatie in Vlaanderen

Het antwoord wordt gegeven door minister Brouns.

Mevrouw Talpe heeft het woord.

Voorzitter, collega's, minister, bijen zijn enorm belangrijk voor ons ecosysteem, maar ook voor onze voedselvoorziening. Ik denk dat heel veel mensen zich daar niet van bewust zijn. Mensen denken bij bijen aan lekkere honing, maar bijen doen veel meer: ze spelen een cruciale rol bij de voortplanting van bloemen en planten. Ik geef even mee dat 75 procent van de gewassen wereldwijd zich via bestuiving voortplant. Het klinkt wat romantisch, maar de bijen zijn zowat de cupido’s van de bloemen en de planten: op die manier kunnen die zich vermenigvuldigen en hebben we niet alleen lekkere honing, maar ook appelen en frambozen, paprika’s, en zelfs koffie en chocolade te onzer beschikking.

Minister, al een aantal jaren wordt aan de alarmbel getrokken wat betreft de bijenpopulatie. We weten dat die cijfers wat uiteenlopen, en meten is niet evident, maar vorige winter zou er een wintersterfte geweest zijn van 23 procent, en dat ligt toch een pak hoger dan de aanvaardbare grens van 10 procent. Uit een bevraging van het Vlaams Bijeninstituut blijkt dat sommige imkers in sommige regio’s tot 75 procent van hun populatie kwijt zouden zijn. Die cijfers zijn dus toch wel bijzonder alarmerend, vandaar mijn actuele vraag.

De redenen zijn divers: te weinig bloemen om voldoende nectar en stuifmeel uit te halen, pesticiden, de varroamijt, de Aziatische hoornaar. Het Vlaams Bijeninstituut roept daarom op om enerzijds maatregelen te nemen hiertegen, maar ook om het onderzoek te verbreden naar de oorzaken van de sterke achteruitgang van die bijenpopulatie.

Ik had de vraag gesteld aan minister Demir. Zij heeft vorig jaar het Vlaams actieplan voor wilde bestuivers gelanceerd, maar dat ging specifiek over wilde bijen. De oproep is nu om verdere actie te nemen om de totale bijenpopulatie in stand te houden. Mijn vraag is heel simpel: hoe plant Vlaanderen in te gaan op die oproep van het Vlaams Bijeninstituut?

Minister Brouns heeft het woord.

Dank u wel voor uw interessante vraag, collega. De bezorgdheid over de Vlaamse bijen is mij en mijn diensten bekend. Als we naar die wintersterfte kijken, dan wordt er inderdaad gesproken over gemiddeld 10 tot 15 procent. Dit jaar zitten we daar in de winter ver boven, met 23 procent. In het verleden waren er nog dergelijke pieken, tot 35 procent gemiddeld in de periode 2014-2015.

Kijken we dan naar de verschillende oorzaken. U verwees al naar een aantal zaken. De varroamijt is er zo een. Er zijn ook de weersomstandigheden: te zachte wintermaanden, waarbij het vroegtijdig uitvliegen en een te vroege start van het broedseizoen inderdaad een probleem kunnen vormen.

Vanuit de imkerverenigingen en de Honeybee Valley wordt dan ook sterk gesensibiliseerd over het belang van de drachtplanten. Vandaag wordt door het Praktijkcentrum Bijen en in de vorming van de startende imkers ook specifiek ingezet op die problematiek. We hebben ook het strategisch plan bijenteelt, waar daar bijzondere aandacht naar gaat, om die lokale Vlaamse bij ook echt veerkrachtiger te maken, wat belangrijk is. Die bij verkrijgt men via genetische selectie van lokale lijnen. Deze bij heeft een minimum aan chemische behandeling nodig in haar strijd tegen verschillende ziekten, onder andere de varroamijt.

Het strategisch plan bijenteelt maakt integraal deel uit van ons gemeenschappelijk landbouwbeleid. Dat dient ertoe om de imkers verder te ondersteunen. Dat werd recent, op 23 maart, ook goedgekeurd door de Vlaamse Regering. Het plan heeft een heel aantal doelstellingen, waaronder twee heel belangrijke in de problematiek waar we het vandaag over hebben: het herstel van het bijenbestand en de bestrijding van de vijanden en de ziekten.

U weet ook dat voor de uitvoering van dat plan extra middelen zijn vrijgemaakt. Vanaf 2021 gaat het over een bedrag van 423.000 euro per jaar. Dat is een verdubbeling ten opzichte van de periode voordien. Er wordt dus wel degelijk substantieel meer ingezet om dat bijenbestand in Vlaanderen op peil te houden.

Mevrouw Talpe heeft het woord.

Dank u voor uw antwoord, minister. Ik heb het voorbije jaar in de commissie al meermaals mijn bezorgdheid geuit aan u over deze materie. Ik ben heel blij dat er meer middelen worden voorzien, want laat ons eerlijk zijn: minder bijen, dat is minder voedsel, minder voedingsindustrie, minder omzet. Dat is slecht voor onze Vlaamse economie, slecht voor onze landbouw, een materie waar u ook een groot hart voor hebt, maar ook slecht voor elke Vlaming en zijn voedselvoorziening. En dan denk ik nog niet aan de toekomst van onze gepassioneerde imkers. Want die zijn er ook. En die zijn enorm bezorgd over de evolutie die zich nu voortzet.

Voldoende bestuivers zijn essentieel. We hebben de bijen, maar we hebben ook nog hommels. Er zijn nog andere insecten die bestuiven. Die hommels worden ook al volop ingezet in Vlaanderen. Zeker in de tomatenteelt worden die gebruikt. Die worden zelfs geëxporteerd. Vlaanderen is ook echt wel een koploper op dat vlak.

Maar ik keer nog even terug naar de bijen. Op federaal niveau zijn er een aantal bijenplannen. Het laatste dateert van 2019. Wordt er overleg gepleegd of is er overleg gepland met de federale collega's om in samenspraak de teruggang van de bijenpopulatie te kunnen aanpakken?

De heer Vandenhove heeft het woord.

Dank aan de collega voor de vraagstelling en uiteraard ook aan de minister voor het antwoord. Ik denk dat er al een perfecte analyse van het probleem gegeven is, zowel door de vraagsteller als door de minister. Er moeten inderdaad dingen gebeuren. In het strategisch plan bijenteelt zitten veel goede dingen, maar er worden natuurlijk ook een aantal dingen over het hoofd gezien, zoals heel het gegeven van de klimaatproblematiek en de betonstop die alsmaar op zich laten wachten. Ik denk ook aan de Europese natuurherstelwet, waar we het daarstraks over gehad hebben. Dus los van de concrete maatregelen, moeten we ook een algemeen beleid durven te voeren, dat onrechtstreeks invloed heeft op die bijen.

Minister, ik denk dat het goed is om samen te zitten met alle betrokken instellingen, maar natuurlijk vooral met de wetenschappelijke instellingen die ermee bezig zijn. Aangezien de plaag in Limburg nog groter is dan in de rest van Vlaanderen, zou ik willen aandringen om initiatieven te nemen om vooral in de fruitstreek en in Haspengouw te kijken wat er specifiek aan kan worden gedaan, want dat heeft natuurlijk onmiddellijke consequenties voor de teelt van die tak van de landbouw.

Mevrouw Joosen heeft het woord.

Uit de jaarlijkse enquête van het Vlaams Bijeninstituut bij de imkers blijkt inderdaad dat er deze winter een bijensterfte van 23 procent werd geregistreerd. Dat is een lichte verbetering ten opzichte van vorig jaar, maar toch trekt het Vlaams Bijeninstituut aan de alarmbel, aangezien er enorm veel regionale verschillen werden geregistreerd. Zo werd er in mijn regio, de regio Lier, maar liefst 75 procent bijensterfte geregistreerd, en dat is toch wel opmerkelijk.

Er zijn verschillende redenen, en ze werden al aangehaald: de varroamijt, de Aziatische hoornaar, maar ook pesticiden. Er worden nog enorm veel pesticiden gebruikt rond onze natuurgebieden en in en rond onze Vlaamse tuinen.

Minister, hoe wilt u de reductie van die pesticiden verder aanpakken, bijvoorbeeld via het gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB)?

Mevrouw Schauvliege heeft het woord.

Minister, de toestand van onze honingbij is ronduit slecht. We hebben in het buitenland al voorbeelden gezien, onder andere in China, waar de bijen zijn uitgestorven en waar kinderen, mensen met penseeltjes, onze bloemen moeten bevruchten. Dat zou zeer nefast zijn.

Minister, de nieuwe Natuurherstelwet bevat maatregelen om bestuivers te helpen en om pesticiden te verminderen. We hebben hier de afgelopen dagen al heel vaak over gediscussieerd. Ik heb ook uw oproep gehoord dat u de strijd aangaat tegen die Natuurherstelwet. Maar daarmee schiet u vele fruittelers in de voet: de vele landbouwers die die bestuivers net nodig hebben.

Minister, zult u de strijd tegen die Natuurherstelwet staken zodat we echt een structureel beleid, een herstelbeleid, kunnen voeren om ook onze honingbij en onze wilde bestuivers te beschermen?

De heer Pieters heeft het woord.

Voorzitter, ik wil toch ook nog een andere remedie aanhalen, die ik eerder al aan minister Crevits meedeelde.

We hebben een mondiale handel en doen aan import, maar als wij containers naar hier halen, pallets, vrachten, fruit allerhande, zit daar ook ongedierte tussen. U hebt het hier al gehad over de hoornaars, de wantsen, noem maar op. We halen allerlei insecten naar hier uit andere landen die onze insecten zullen afmaken.

Is het niet mogelijk om de containers, pallets en vrachten die naar hier komen, ten minste een bepaalde richtlijn op te leggen opdat er minder insecten naar Europa zouden komen?

Minister Brouns heeft het woord.

Collega’s, u hebt meerdere vragen gesteld over de verschillende sectoren en organisaties waarmee we in overleg treden en ook de verschillende niveaus. U verwijst naar het federale niveau. Er is inderdaad het Nationaal Actieplan voor de Reductie van Pesticiden, dat samen met de administratie van collega Demir wordt voorbereid. We zullen ook in overleg treden met de federale collega’s.

Collega Vandenhove verwijst naar Limburg. We kunnen onze contacten met pcfruit vzw, die u welbekend is, opnemen. Alles wat we kunnen doen om dat bijenbestand op peil te houden, is goed. Er werd ook verwezen naar het GLB en de politiek van de pesticiden. Het is duidelijk dat er in de Natuurherstelwet en het GLB wordt ingezet op de verdere verduurzaming. Pesticidevrije stroken zijn daarin ruim voorzien. 

Mevrouw Talpe heeft het woord.

Minister, ik dank u voor uw antwoord. Collega’s, ik dank u voor de vele tussenkomsten over de bezorgdheid die we delen. Het is goed om dat te horen.

Er is nog heel wat uit te klaren. Dat blijkt duidelijk uit de vele vragen die hier werden gesteld.

Ik heb daarnet gewezen op het belang van overleg met de federale instanties. Maar het is ook een wereldwijde problematiek; het situeert zich niet enkel in België. Ik denk bijvoorbeeld aan de Aziatische hoornaar, waarbij één nest in Frankrijk razendsnel heel Europa heeft aangetast. Dat bleek uit een schriftelijke vraag die ik aan minister Demir heb gesteld. Dergelijke zaken moeten we ook op Europees niveau durven aan te kaarten.

We zien dat verschillende landen andere niveaus van bestrijding hebben. Er moet daar een gelijkschakeling worden nagestreefd.

Tot slot wil ik u vragen om zeker de vinger aan de pols te houden met het terrein, de imkersbond, het Vlaamse Bijeninstituut, en ook met de diverse onderzoekers aan onze universiteiten. Want als u het mij vraagt, zullen kennis en innovatie hier echt het verschil kunnen maken. (Applaus bij Open Vld)

De actuele vraag is afgehandeld.