Compensatie van de PFOS-vervuiling voor landbouwbedrijven

– Wegens de coronamaatregelen werden deze vragen om uitleg via videoconferentie behandeld.

De heer Vandenhove heeft het woord.

Minister, vorige week heeft de heer Karl Vrancken vrij uitgebreid toelichting gegeven in de commissie Leefmilieu. Ik verwacht dus niet dat we dezelfde antwoorden krijgen, want die hebben we natuurlijk kunnen lezen en beluisteren in de commissie Leefmilieu.

De voorbije maanden werd een compensatieregeling uitgewerkt tussen 3M en vertegenwoordigers van de landbouwsector onder begeleiding van de heer Karl Vrancken. Ik moet het niet verhelen, het is al een paar keer aan bod gekomen in de commissie: vele landbouwers in de regio rond 3M zagen hun omzet dalen door de PFOS-vervuiling (perfluoroctaansulfonaat). Voor hen heeft dat zware financiële gevolgen. Ondertussen is er een regeling uitgewerkt en kunnen een zeventigtal landbouwers rekenen op een voorlopige tegemoetkoming voor de geleden schade door de PFOS-vervuiling. Deze compensatie – en dat hebben we vorige week ook kunnen beluisteren – dekt het inkomensverlies, de omzetdaling waar de landbouwers mee te maken krijgen en de omschakeling van de landbouwbedrijven. Het betreft een tijdelijke tegemoetkoming. 

Maar mijn vraag is eigenlijk dubbel. Enerzijds handelt ze over de hele regio rond Zwijndrecht, anderzijds en vooral handelt ze over de andere plaatsen in Vlaanderen waar er metingen worden uitgevoerd voor PFOS-vervuiling. We hebben vorige week en ook via de media vernomen dat de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM) inderdaad per maand een aantal plaatsen onderzoekt. Het gaat om de locaties die werden opgegeven door de gemeentebesturen. Natuurlijk zitten daar ook vervuilde landbouwgronden tussen. Zo was er onlangs nog nieuws uit Diest, de gemeente vlak bij de grens van Limburg. Een aantal weken geleden was in de media het bericht te lezen dat ook hun grond mogelijk vervuild is met te hoge concentraties poly- en perfluoralkylstoffen (PFAS). Ook in Wichelen werden verhoogde concentraties vastgesteld. Daarom zijn daar nu ook de no-regretmaatregelen van kracht.

Minister, daarom heb ik een dubbele vraag: enerzijds over Zwijndrecht, maar anderzijds ook over de andere plaatsen in Vlaanderen.

Wanneer zouden de getroffen landbouwbedrijven in Zwijndrecht hun steun ontvangen? Kunt u daar, aansluitend op wat vorige week in de commissie Leefmilieu werd gezegd, nog bijkomende informatie rond geven?

Worden er nog verdere stappen gezet om de landbouwbedrijven in Zwijndrecht te ondersteunen? Ik heb het dan vooral over een eventuele omschakeling van bedrijven.

Vormen de andere vaststellingen van te hoge PFOS-waarden of de testen die nog lopend zijn in andere delen van Vlaanderen ook een gevaar voor landbouwbedrijven? Ik neem aan dat u dit mee opvolgt, maar in welke mate? En is er een bepaalde volgorde waarin die dossiers zullen worden afgehandeld? Ik heb daarnet het voorbeeld van Diest gegeven, maar zelf woon ik in de omgeving van Tenneco, een bedrijf in schokdempers, waar er nu ook heel wat te doen is rond PFOS-vervuiling. Alle landbouwers die hier in de omgeving actief zijn, beginnen zich nu ook vragen te stellen. Het is belangrijk dat de mensen in Zwijndrecht weten waar ze aan toe zijn, maar dat ze ook op andere locaties waar er nu onderzoek gebeurt naar PFAS en PFOS, weten wat de eventuele gevolgen zijn en op welke steun en ondersteuning ze kunnen rekenen.

Mevrouw Schauvliege heeft het woord.

Collega Vandenhove, dank u wel voor uw vraag.

Ik heb daarbij aanvullend een vraag over de schade voor landbouwers door 3M. Wij hebben vorige week inderdaad een aantal antwoorden ontvangen van de opdrachthouder Karl Vrancken. Maar toch heb ik hierrond een aantal bijkomende vragen. 

De schadevergoeding of compensatie werd aangekondigd en wordt nu verder afgehandeld.

Karl Vrancken heeft al een toelichting gegeven over de voorwaarden om recht te hebben op een tegemoetkoming. Vele bedrijven hebben schade in de honderdduizenden euro's, sommige staan op het randje van een faillissement. Zal er sprake zijn van een volledige vergoeding van de schade? Is er sprake van een maximaal aan te vragen tegemoetkoming?

Is er ook verder ingezet op de schade na 14 februari? Wat als er nog onverwachte schade, nieuwe locaties of bijkomende vervuiling opduiken? Hoe zal daarmee worden omgegaan? Bij wie kunnen de landbouwers dan terecht? Welke rol zullen de administratie en de overheid daarin opnemen?

Hebt u zicht op het aantal bedrijven in heel Vlaanderen dat aanspraak maakt op een tegemoetkoming?

Op welke wijze dekt de overheid zich juridisch in tegenover 3M? Op welk mechanisme kan de overheid zich beroepen wanneer 3M beslist om zich niet langer te houden aan de gemaakte afspraken? Werd er onderhandeld over een clausule wanneer bedrijven die aanspraak maken op deze schadevergoeding afzien van verdere toekomstige schadeclaims of is dat niet het geval?

Minister Crevits heeft het woord.

Collega’s, voor ik op jullie vragen inga, wil ik eerst verduidelijken wat de scope is van de regeling waarover is gecommuniceerd. Het gaat namelijk over een tegemoetkoming voor de geleden schade door de no-regretmaatregelen en niet door de PFAS-bodemverontreiniging zelf. Voor de schade als gevolg van de PFAS-verontreiniging is het nog wachten op het beschrijvend bodemonderzoek dat momenteel wordt uitgevoerd.

Landbouwers die operationele schade ondervonden of ondervinden ten gevolge van de no-regretmaatregelen in de regio Zwijndrecht kunnen tussen 27 januari 2022 en 18 februari 2022 een schadedossier indienen. De aangifte bevat een aantal schaderubrieken zoals omzetverlies, bijkomende operationele kosten, bijkomende investeringen, bijkomende arbeidstijd ten gevolge van de no-regretmaatregelen. Landbouwers kunnen per rubriek de omvang van hun schade aangeven en kunnen ook rubrieken toevoegen. 

De ingediende dossiers worden door ons departement op hun conformiteit beoordeeld. Ons departement schakelt zich dus, zoals beloofd, actief in in het begeleiden van de boeren. De stuurgroep onder leiding van opdrachthouder Karl Vrancken berekent de vergoeding op basis van het ingediende dossier. Landbouwers die een schadedossier indienen en in aanmerking komen voor een tegemoetkoming, krijgen vervolgens een individueel voorstel tot tegemoetkoming. Dit voorstel is een voorlopige tegemoetkoming. Het uiteindelijke bedrag van de tegemoetkoming voor een individueel bedrijf zal afhankelijk zijn van de concrete situatie. Landbouwers die akkoord zijn met dit voorstel mogen tegen eind maart een betaling verwachten. Er is momenteel ook geen maximum bepaald voor de aan te vragen tegemoetkoming. Die uitbetalingsdatum van eind maart vind ik persoonlijk wel belangrijk want het kan niet dat iemand die schade lijdt, jaren moet wachten op een vergoeding.

Belangrijk voor de landbouwers is te weten dat het aanvaarden van deze tegemoetkoming niet kan worden beschouwd als een dading. De landbouwer doet, door in te gaan op het individuele voorstel, op geen enkele manier afstand van zijn rechten. Ik hoop dat dat zeer helder is.

Wat de vraag betreft over wat na de termijn van 14 februari, denk ik dat die inschatting moet worden gemaakt binnen de stuurgroep. Voor mij is het moeilijk om daarop vooruit te lopen. Ik stel me eigenlijk ondersteunend op ten opzichte van afspraken die zijn gemaakt. Ik denk dat de mensen zo correct mogelijk moeten worden vergoed maar ik zal nu geen voorafnames doen op wat de stuurgroep moet beslissen. Elk zijn werk.

Het aantal bedrijven dat aanspraak kan maken op een tegemoetkoming zal moeten blijken uit de bevraging die afloopt op 18 februari 2022. Er is vandaag geen perimeter vastgesteld, maar er zal wel een link moeten zijn tussen de geleden schade en de no-regretmaatregelen afgekondigd in de regio Zwijndrecht.

De algemene regeling beoogt een eerste snelle tegemoetkoming aan getroffen boeren, zodat de continuïteit van hun bedrijfsvoering niet in het gedrang komt. In de bevraging waarin boeren de geleden schade kunnen aangeven, is ruimte voorzien om aan te geven of de boer het bedrijf wenst om te schakelen of eventueel stop te zetten. Voor zulke ingrijpende beslissingen is het op veel bedrijven nog veel te vroeg. Toch is er voor bedrijven die een omschakeling willen, blijkbaar de intentie van 3M om hen een individueel voorstel tot tegemoetkoming te doen.

De tegemoetkoming die hier geregeld wordt, komt tot stand onder vrijwillige intenties van 3M om getroffen boeren tegemoet te komen. Karl Vrancken maakt zich sterk dat de stuurgroep tot nu toe altijd gedragen akkoorden heeft bereikt. Vandaag zijn er geen signalen dat 3M zich uit die regeling wil terugtrekken. Maar nogmaals, met de regeling doet een boer op geen enkele manier afstand van enig recht op een mogelijke bijkomende of toekomstige vergoeding of andere tussenkomst.

Het is absoluut niet uitgesloten dat er bij de vaststelling van te hoge PFOS- of PFAS-waarden in andere delen van Vlaanderen ook een potentiële impact is voor landbouwbedrijven met terreinen dicht naast een vervuilde zone. Onze administratie volgt dat uiteraard van nabij op.

Het belangrijkste extra nieuws is dus dat we tegen eind maart willen dat er uitbetaling is van de eerste vergoedingen.

De heer Vandenhove heeft het woord.

Dank u wel voor uw antwoord, minister. Wat de situatie rond Zwijndrecht betreft, denk ik dat dat inderdaad voldoende concrete informatie is, dat de landbouwers daar voldoende geïnformeerd worden en dat het ook goed opgevolgd wordt.

Met betrekking tot de andere locaties in Vlaanderen waar nu onderzoek gebeurt, zou ik willen voorstellen dat daar een actiever beleid rond gevoerd wordt. Aangezien men toch weet welke locaties elke maand onderzocht worden door de OVAM, zou het toch niet slecht zijn dat er op een meer actieve manier gecommuniceerd zou worden naar landbouwers die daar eventueel getroffen worden, dus een actieve informatiecampagne. Want nogmaals, daar komen heel wat vragen rond. En de personen in kwestie en de gemeenten en steden die daarmee geconfronteerd worden, worden zeker en vast niet zo goed geïnformeerd als dat het geval is rond Zwijndrecht. Zwijndrecht heeft uiteraard ook grotere problemen. Daar ben ik het mee eens. Maar ik zou toch nog eens willen aandringen, zoals ik ook in mijn initiële vraag gedaan heb. Aangezien de OVAM een timing opgemaakt heeft van welke locaties op welk ogenblik gaan gebeuren, moet het mogelijk zijn om, afhankelijk van de resultaten van die onderzoeken, te weten wanneer men aan bod komt en wat daar eventueel rond gaat gebeuren.

Ik zeg maar iets: in gemeente X zullen de locaties die daar opgegeven worden, bijvoorbeeld eind dit jaar onderzocht worden door de OVAM. Is het dan bijvoorbeeld niet mogelijk om de landbouwers in kwestie daar te informeren? Stel dat dat gebeurt, dan zal op die manier gehandeld worden en zal dat de timing zijn.

Mevrouw Schauvliege heeft het woord.

Minister, bedankt voor uw antwoord en de duidelijke timing van uitbetaling van de landbouwers die getroffen zijn in de omgeving van 3M. Maar ik sluit me zeker aan bij de bijkomende vraag van collega Vandenhove om ook voor de andere landbouwers over gans Vlaanderen te kijken wat de impact van de no-regretmaatregelen kan zijn op hun bedrijfsvoering en de gevolgen voor de mogelijke schade die ze daardoor lijden. Ik denk dat we daar ook een regeling rond moeten uitwerken.

Door deze PFOS-vervuiling is er heel wat impact op de landbouw en is er imagoschade geleden door de getroffen landbouwers in de buurt. U hebt een tijdje geleden aangekondigd dat er een communicatiecampagne zou komen. Hoever staat u met de plannen daarvoor? Wat zal dat precies inhouden? Hoe denkt u op te volgen of de impact van die campagne wel degelijk de imagoschade die de landbouw heeft geleden, kan opvangen?

De heer Nachtergaele heeft het woord.

Minister, eerst en vooral denk ik dat de regeling die nu voorligt heel goed is: het compenseren voor geleden schade van de no-regretmaatregelen en het omzetverlies, maar men doet geen afstand van hun recht om verdere juridische stappen te ondernemen. Dit is voor de overheid ongezien snel. Ik ben absoluut tevreden over het optreden van de overheid hierin. Maar mijn bezorgdheid hierin blijft toch hoe we gaan omgaan met die andere locaties. Collega Vandenhove haalde Diest en Mechelen al aan, maar ook hier in de streek rond Ronse is er een vervuiling rond de Molenbeek, 20 meter rond de oevers. Gaan we dit bevel zomaar kopiëren? Is dat al beslist? Of ligt dat nog allemaal open? Hoe gaan we daar als landbouwadministratie proactief op inspelen? Worden er bijvoorbeeld belrondes rond georganiseerd zoals dat gebeurt in Zwijndrecht? Hebt u daar al enig zicht op?

Collega Nachtergaele, u bent soms iets minder goed hoorbaar. Ik weet niet of het te maken heeft met het rechtstreeks in de micro spreken. Misschien kan u daar even aandacht voor hebben.  

Mevrouw Rombouts heeft het woord. 

Collega’s, ik sluit me heel graag aan bij deze vraagstelling in opvolging van vragen die we eerder al aan de minister gesteld hebben en inderdaad ook vorige week met de heer Vrancken overlopen hebben.

Minister, inderdaad –  de collega’s hebben er ook al naar verwezen – bedankt om in dit verhaal zo sterk uw ondersteunende rol op te nemen en mee het initiatief te nemen om in overleg te gaan met 3M om snel tot een oplossing te kunnen komen. Dat is hier het succes geweest om te zeggen dat er op korte tijd aan tafel gezeten moet worden om tot oplossingen te komen, want er zijn een aantal landbouwers die inderdaad aangegeven hadden dat de afkondiging van de no-regretmaatregelen een rechtstreekse impact heeft op hun bedrijfsvoering en op hun inkomen.

Minister, ik begrijp heel goed dat er een onderscheid is tussen impact door de no-regretmaatregelen en anderzijds de vervuiling. In verband met het tweede luik is het onderzoek van de heer Vrancken nog lopend. Hoe moet daarmee omgegaan worden en wat zal de impact op de verdere toekomst zijn?

Minister, ik ben eveneens bezorgd, maar ik heb begrepen dat u dat ook meeneemt naar het overleg in de stuurgroep. Natuurlijk wordt op een bepaald moment een dossier ingediend en heb je een schadeclaim. Maar zolang de herstelcampagne die u inderdaad in het verleden hebt toegezegd om te zeggen ‘kijk, ondertussen is alles duidelijk’ en ‘we kunnen weer verder met de toekomst van de landbouwbedrijven’ niet opgestart en gevoerd kan worden, kan er mogelijk een negatieve impact zijn. Kunnen die in de toekomst inderdaad nog ingediend worden? Ik heb van u begrepen dat u daar nu nog geen uitspraak over kunt doen. Ik hoop wel dat u dat mee onderstreept in de stuurgroep, zodat men daar ook aandacht voor heeft.

Wat betreft de andere sites: we moeten daar heel alert voor zijn. Collega’s hebben er al naar verwezen. Ook daar ontstaan natuurlijk vragen. Ik ben wel bezorgd over correcte informatie en ik hoop dat dat ook in de communicatie heel strikt meegenomen wordt. No-regretmaatregelen ten aanzien van mensen voor gebruik in eigen tuin, voor eigen gekweekte producten is nog een andere situatie dan landbouwproductie op grotere schaal. Vanuit onze onderzoekscommissie hebben we daar heel duidelijk een verschil in normering, in aanpak en in gewicht van verbruik van goederen. Misschien is dat voor de burger niet altijd even goed begrijpbaar. Daarom is het heel belangrijk dat die informatie op een correcte manier gegeven wordt. Ook als politici is het belangrijk dat wij die koelheid bewaren om ook die informatie scherp te stellen. Minister, ik zou dus extra aandacht willen vragen om met de heer Vrancken te bespreken dat, als er elders no-regretmaatregelen afgekondigd worden, dat met de nodige nuance en voorzichtigheid te doen. Als uit verder onderzoek blijkt dat de landbouw verder getroffen wordt, moeten we uiteraard kijken op welke manier daar schadevergoedingen uitgewerkt kunnen worden. 

Minister Crevits heeft het woord.

Dank u wel collega’s, en bijzondere dank aan collega Rombouts. U hebt lang genoeg gebabbeld om mij doorheen de lift te loodsen tot in mijn bureau. Ik was blij dat uw spreektijd niet gelimiteerd werd.

Bedankt ook voor de aanvullende vragen, dat is evident. Collega Schauvliege, zoals gezegd volg ik de regeling van zeer nabij op, maar ik kan niet vooruitlopen op de opvolging van die andere locaties.

Collega Vandenhove, u stelde dezelfde vraag. We gaan uiteraard initiatieven nemen wanneer dat nodig is. Ik heb dat ook nu, denk ik, heel concreet en assertief gedaan. Maar de stuurgroep staat daar aan het roer en wij volgen eigenlijk hun opvolging en wat zij suggereren. Zoals ik al zei gaat de regeling die we nu hebben uitgewerkt specifiek over landbouwers die getroffen zijn door de no-regretmaatregelen in Zwijndrecht en de uitrol daarvan wordt opgevolgd door het projectteam van Karl Vrancken. Zij zijn het die de andere locaties opvolgen. Vandaar dat het voor mij lastig is om mij daarin te mengen, omdat elk zijn taken heeft en ik hen ondersteun zodra daar voorstellen komen.

Collega Rombouts en collega Nachtergaele, de communicatiecampagne – als ik u goed begrepen heb, want u viel inderdaad een aantal keren weg – wordt ook zeer nauw opgevolgd door de opdrachthouder, in overleg met mijn administratie. En in de communicatie wordt erover gewaakt dat, altijd in functie van de doelgroep, goed gecommuniceerd wordt. Ook via de kanalen van het departement doen we dat, maar ik heb de vorige keer gezegd dat je in volle crisis moeilijk direct kunt gaan communiceren. Er moet helderheid zijn over de omvang. En op het moment dat die helderheid er is, kun je terug in die flow raken met je communicatie. Je moet daar het goede moment afwachten. Vandaar ook het overleg met de projectopdrachthouder om te kijken wanneer het goede moment er is, want dit wordt ook voorbereid samen met hen.

Bedankt trouwens om dit hier op de agenda te houden. Het is echt een heel moeilijke oefening, daar in die regio. En nog eens, dit gaat nog niet over de definitieve schadevergoeding, het gaat om de voorlopige schadevergoedingen in functie van de no-regretmaatregelen die daar plots, noodzakelijkerwijze, zijn getroffen.

Dank u wel.

De heer Vandenhove heeft het woord.

Minister, dank u wel voor uw antwoorden.

Ik begrijp inderdaad dat het de stuurgroep is die daar de leiding heeft, maar ik denk ook dat het heel belangrijk is dat zowel naar leefmilieu als naar landbouw toe gekeken wordt naar de evolutie op het terrein. Dat wil zeggen: in de verschillende gemeenten en de verschillende locaties die opgegeven zijn door de gemeente en die nu onderzocht worden door de OVAM. Want natuurlijk, die uitleg is correct en op sommige momenten kan het niet sneller. Maar op het terrein, dat wil zeggen de burgers waarover het gaat, en in dit geval ook de landbouwers waarover het gaat, hebben die daar uiteraard geen boodschap aan. Vandaar dat ik denk dat het belangrijk blijft dat we toch met een concrete timing en concrete informatie proberen te werken.

Dank u.

Mevrouw Schauvliege heeft het woord.

Minister, dank u wel voor uw antwoord.

U begrijpt dat het een zorg is voor velen. De ongerustheid op het terrein is heel groot, niet enkel bij de consument maar zeker bij de landbouwer. Dus we zullen dit van heel nabij verder blijven opvolgen, zodanig dat de stappen die genomen worden heel duidelijk gecommuniceerd worden en dat we daar ook zo goed mogelijk maatregelen nemen. Want tenslotte zijn de landbouwers die dit overkomt mee slachtoffer van heel deze crisis.

De vraag om uitleg is afgehandeld.