Hennep om PFAS uit de grond te krijgen

Tussen de aardperen, venkel en pastinaken die bioboer Koen Doggen naar goede gewoonte kweekt op de gronden van zijn landbouwbedrijf Moesland in Zwijndrecht, staat sinds enkele dagen ook een paar honderd vierkante meter hennep: het biologische hennepras ‘uso31’, om precies te zijn. Niet om ooit te verkopen, maar als onderdeel van een proefproject.

Moesland ligt op amper 2 kilometer van de Zwijndrechtse ­fabriekssite van het Amerikaanse chemiebedrijf 3M, waarvan nu al een jaar geweten is dat het verantwoordelijk is voor een grote vervuiling met PFAS-chemicaliën in de wijde omgeving. ‘Ja, ook de grond waarop we hier nu staan, is vervuild’, zegt Doggen. ‘Bij tests vonden ze 8,3 microgram PFAS per kilo droge stof, terwijl de norm op 3,8 microgram ligt. Een bioboer met vervuilde grond, dat slaat natuurlijk als een tang op een varken.’

Doggen vreesde aanvankelijk voor de toekomst van zijn bedrijf, tot uit herhaaldelijke tests bleek dat zijn geteelde groenten geen aantoonbare sporen van PFAS bevatten. Doggen: ‘Die vervuiling zit wel nog altijd in mijn bodem, die moet eruit. Maar een “agressieve” saneringsmethode, waarbij de grond wordt afgegraven en verbrand (DS 1 april), daar heb ik als landbouwer niks aan. Het voortbestaan van mijn bedrijf hangt net af van de vruchtbare grond die hier aan­wezig is. Als die wordt afgegraven, kan ik helemaal opnieuw beginnen, een werk van decennia. Dat is zeker geen optie.’

Toen Doggen enkele maanden geleden werd gecontacteerd voor een proefproject rond fytoremediatie met hennep, zei hij dan ook vrijwel meteen zijn medewerking toe. De redenering achter die techniek klinkt vrij simpel. Wanneer planten water en voedingsstoffen uit de bodem halen, zuigen bepaalde planten met hun wortels ook eventuele vervuiling op, die ze op die manier afvoeren. Bij de oogst verdwijnt dan ook de vervuiling.

De drijvende kracht achter de proef in Zwijndrecht is de Oost-Vlaamse ondernemer Frederik Verstraete, die eerder al projecten opzette waarbij hennep werd ­gekweekt om het te gebruiken bij de constructie van duurzaam isolatiemateriaal (DS 31 juli 2021). Op aandringen van het stadsbestuur van Zwijndrecht steunt ook 3M het proefproject. ‘Als dit werkt, is dat voor 3M natuurlijk enorm goed nieuws’, zegt Verstraete. ‘Maar niet alleen Zwijndrecht heeft een probleem. Verspreid over heel Vlaanderen, zijn er hotspots met PFAS. Het is gewoon onmogelijk om die allemaal op de klassieke manier te saneren. Aan 80 euro per ton grond spreek je al snel over honderden miljoenen, zelfs miljarden. Een ­andere oplossing is nodig.’

En die oplossing zou dus weleens bij de hennepplant kunnen liggen, een plant die makkelijk groeit zonder bemesting, zelfs op schrale gronden. ‘Bij veldproeven in de Verenigde Staten is al aangetoond dat hennep de PFAS-concentraties in vervuilde gronden kan verlagen. De plant blijkt de moleculen voornamelijk op te slaan bij de wortels en de bladeren, niet zozeer in de stengel’, zegt Sofie Thijs van het Centrum voor Milieukunde van de Universiteit Hasselt, die het wetenschappelijk onderzoek binnen dit project leidt. ‘Of het echt zal lukken, blijft spannend. De vraag is ook hoeveel groeicycli nodig zijn tot de vervuiling onder de norm van 3,8 microgram duikt. Toch hoop ik om de vervuiling op het proefveld te kunnen verminderen, halveren zou al heel wat zijn. Er wordt vaak sceptisch gedaan over fyto­remediatie, maar ook klassieke saneringstechnieken kunnen niet alle PFAS uit de grond halen.’

De pas geplante hennep wordt deze herfst geoogst, labotesten zullen dan aan het licht brengen of ze ook PFAS uit de grond haalden. Als dat het geval is, dan kan er staps­gewijs worden opgeschaald.

Verstraete: ‘Niet volgend jaar, maar over pakweg tien jaar hopen we een oplossing in handen te hebben. Al zal dat pas lukken wanneer we aan die hennep ook een verdienmodel kunnen koppelen, ­anders hebben boeren natuurlijk geen reden om ze te planten.’

Behalve de verwerking van hennep tot bouwmaterialen, wordt ook luidop gedacht aan verkeerspaaltjes van hennep. ‘Jaarlijks halen we 1.000 ton staal uit India voor onze verkeerssignalisatie’, zegt ­Tony Mariën van Trafiroad, die gisteren ook naar Zwijndrecht afzakte. ‘Mochten we die import ooit kunnen vervangen door een lokaal product, heel graag.’