De export van graan vanuit Oekraïne viel stil na de Russische inval. Omdat Rusland en Oekraïne tot de grootste graanexporteurs van de wereld behoren, sloten de landen na bemiddeling door Turkije en de Verenigde Naties een graandeal. De deal werd in juli beklonken met als doel een wereldwijd voedseltekort te voorkomen. Er werd vooral gevreesd voor honger in Afrika en Azië.
Wat is de graandeal precies?
Hoewel iedereen het heeft over één graandeal, gaat het eigenlijk om twee losse deals, legt Oost-Europaonderzoeker Niels Drost bij Instituut Clingendael uit. Zowel Rusland als Oekraïne sloot een deal met Turkije en de VN, omdat de Russen en de Oekraïners niet met elkaar in zee wilden.
Vanwege aanvallen op schepen in de buurt van de Krim is Rusland afgelopen weekend eenzijdig uit die overeenkomst gestapt. Volgens Rusland zat Oekraïne achter die aanvallen. Dat Rusland zich terugtrekt uit de graandeal betekent dat de Russen hebben besloten de graanexport vanuit Oekraïne via de veilige vaarroute door de Zwarte Zee niet meer toe te staan.
Turkije en de VN hopen het akkoord met Rusland nog te kunnen redden. Maar volgens voedselsystemenonderzoeker Bart de Steenhuijsen Piters bij Wageningen Economic Research heeft de wereldhandel meer nodig dan deze graandeal. "We hebben een rustig Oekraïne nodig, maar dat is nu niet aan de orde, met of zonder deal."
Waarom is de graandeal belangrijk?
De goedkoopste tarwe ter wereld komt uit Oekraïne. Toch leidt de stukgelopen deal volgens De Steenhuijsen Piters nog niet tot grote tekorten in Europa.
"In Nederland en de rest van Europa kunnen we het af met met graan uit andere landen die veel graan exporteren, zoals Canada en de Verenigde Staten. Het nadeel daarvan is dat de inkoopprijs hoger is dan we zouden willen."
Hoe kan het dat er tóch graanschepen vertrekken vanuit Oekraïne?
Om te voorkomen dat Rusland Oekraïne aanvalt via het water, ligt de Zwarte Zee nu vol met zeemijnen, vertelt Drost. Maar er is een route via het water vrijgemaakt, die commerciële boten veilig kunnen afleggen. "Het terugtrekken van Rusland uit de deal zorgt ervoor dat ze de veiligheid van die route niet meer kunnen garanderen."
Het beschermen van schepen die de route nu willen bevaren, wordt nu moeilijk. "Zo willen grote verzekeringsmaatschappijen die schepen voorlopig niet meer verzekeren, tot er meer duidelijkheid komt over de situatie. Je kunt je afvragen of commerciële rederijen zonder verzekering wel zullen uitvaren," zegt Drost.
Wie heeft er het meest last van als Rusland de graandeal opzegt?
Dat de prijzen van graan omhooggaan, treft ons allemaal, zegt De Steenhuijsen Piters. Maar op dit moment is Oekraïne de grote verliezer. "De deal is voor Rusland meer een politiek dan economisch instrument. Wat is de waarde van zo'n deal, als die zo eenzijdig kan worden opgezegd? Dat maakt de positie van Oekraïne heel kwetsbaar."
"Maar de Oekraïners hebben geen keus. Zij hebben de graandeal nodig om überhaupt iets te kunnen exporteren in deze situatie. Maar om weer terug te gaan naar de oude situatie, met Oekraïne als grootste graanexporteur, moet de oorlog gewoon voorbij zijn."
"Oekraïne kijkt naar het transporteren van graan via andere routes", weet Drost. Zoals over de Donau, of met de trein. Maar geen enkele optie is nu een alternatief voor de Zwarte Zee. "En we moeten niet vergeten dat het een land in oorlog is", zegt de onderzoeker. "Oekraïne heeft de inkomsten van de export hard nodig om de economie draaiende te houden."
