Door de wereldwijde uitbraak van het coronavirus slaan niet alleen gewone burgers massaal aan het hamsteren. Ook bij een aantal overheden lijkt de voedselpaniek hier en daar al toe te slaan. Vietnam besliste vandaag om minstens tot zaterdag 28 maart geen contracten meer af te sluiten om rijst te verschepen naar het buitenland. Dat gebeurt in afwachting van een overheidsrapport dat de Vietnamese rijstvoorraden in kaart moet brengen, zodat de binnenlandse voedselbevoorrading tijdens de coronacrisis niet in gevaar komt.
Het Aziatische land, de derde grootste exporteur van rijst ter wereld, volgt daarmee het voorbeeld van onder meer Kazachstan, een van de grootste exporteurs van tarwebloem ter wereld. Dat land stelde recentelijk een gelijkaardig exportverbod in voor wortelen, suiker, aardappelen en, jawel, tarwebloem. Dichter bij huis heeft Servië alle export stopgezet van zonnebloemolie en andere goederen, terwijl Rusland een tijdelijk exportverbod luidop overweegt. Volgens het persagentschap Bloomberg wordt de voedseltoestand in Moskou officieel ‘van week tot week bekeken’.
Boosdoener is vanzelfsprekend de coronapandemie. Hoewel er wereldwijd genoeg voedselvoorraden zijn, bemoeilijken logistieke problemen ook in Europa steeds vaker dat het voedsel daar terechtkomt waar de nood het hoogst is. Denk maar aan het hamstergedrag in de supermarkten of het nijpende tekort aan seizoenarbeiders bij de land- en tuinbouwers.
Let wel, van paniek is er op de wereldwijde voedselmarkt geen sprake. Maar als landen om nationalistische redenen aan het hamsteren slaan, kan dat volgens sommige experts de internationale voedselbevoorradingsketen gevaarlijk uit balans brengen.
Jan Van Hove, hoofdeconoom bij KBC, relativeert. ‘Deze situatie is al een tijdje aan de gang. Vooral in Azië kampt een aantal landen al van voor de coronacrisis met voedseltekorten. In China bijvoorbeeld, is er al lang een tekort aan vlees door de varkenspest. Daardoor zijn de voedselprijzen en de inflatie er recentelijk fors gestegen.’
Toch is ook een verdere escalatie niet uitgesloten. In het ergste geval kan de coronacrisis landen zelfs verleiden tot protectionistische maatregelen die we vroeger alleen zagen in een oorlogseconomie. ‘Als de coronacrisis lang duurt, dreig je op termijn landen te zien die voedsel gaan rantsoeneren voor hun bevolking, prijscontroles installeren en op grote schaal binnenlandse voedselreserves aanleggen’, waarschuwt consultant en ex-trader van landbouwproducten, Ann Berg, in een gesprek met het persagentschap Bloomberg.
Een aantal grote landen is daar zelfs al volop mee bezig. China bijvoorbeeld, de grootste rijstproducent en -consument ter wereld, heeft al bekendgemaakt dat het dit jaar meer rijst opkoopt dan ooit voor ’s lands strategische reserves. Die zijn nu al voldoende groot zijn om het een jaar uit te houden. Terwijl belangrijke voedselimporteurs als Algerije en Turkije onlangs nog snel nieuwe grote aankooporders in de markt hebben gezet, hefft Marokko tot midden juni alle importtarieven op tarwe op.
‘Op zich is er niets mis met de aanleg van zo’n strategische voedselreserve, zolang je als land tegelijk geen exportverbod instelt. Dat soort protectionisme zou contraproductief zijn’, benadrukt Van Hove. ‘Gelukkig hebben we in Europa dat probleem niet. De grenzen blijven open voor goederen, ook voor voedsel dat in elk EU-land tot een essentiële sector uitgeroepen is.’
Binnen de EU is er voedsel genoeg. ‘Het is ironisch: jarenlang werd het Europees landbouwbeleid bekritiseerd wegens niet efficiënt en veel te duur. Op dit moment is het voor België eerder een zegen dan een vloek. Het zal ons veel minder kwetsbaar maken voor schokken op de wereldvoedselmarkt dan veel andere landen.’
In de praktijk zijn het vooral de armere landen die zich zorgen moeten maken over het toenemende voedselprotectionisme: de landen met een zwakke munt en een beperkte binnenlandse voedselproductie. Met alle mogelijke politieke en maatschappelijke gevolgen van dien. Toen in 2008 en 2011 de voedselprijzen plots snel begonnen te stijgen, vielen in meer dan dertig landen verspreid over Afrika, Azië en het Midden-Oosten politieke onrust en voedselrellen te noteren.
