Toekomst van nieuwe genoomtechnieken zoals crispr-cas9

De voorzitter

De heer Coel heeft het woord.

Voorzitter, zo nieuw zijn de technieken in kwestie ondertussen al niet meer. Vandaag de dag zijn de uitdagingen voor de Vlaamse land- en tuinbouwers op vele vlakken groot, ook wat gewasbescherming en pesticidegebruik betreft. Om tegemoet te komen aan de eisen uit onder andere de biodiversiteitsstrategie, de farm-to-forkstrategie en de Pesticiderichtlijn, werken we in Vlaanderen met het Actieplan Duurzaam Pesticidegebruik 2023-2027. Dat plan maakt deel uit van het nationale actieplan en is sterk toegespitst op opleiding, inspectie, informatie, bewustwording en aankondigingen. Ook de geïntegreerde gewasbescherming maakt daar deel van uit: minder chemische gewasbescherming, meer gewasbescherming die ook in biolandbouw is toegestaan, bloemenstroken, bufferstroken, precisielandbouw en mechanische onkruidbestrijding. Via het gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) worden vele van die zaken ook financieel ondersteund.

Daarnaast is het echter ook belangrijk dat we ruimte laten voor innovatieve oplossingen, zoals nieuwe genoomtechnieken en met name crispr-cas9. Deze versnelde vorm van het natuurlijke proces van plantenveredeling zou tot resistentere planten kunnen leiden, die bijvoorbeeld minder gewasbeschermingsmiddelen nodig hebben, beter bestand zijn tegen droogte of minder mestinput voor de groei vereisen. De discussie hierrond gaat al enige tijd mee en gaat terug tot het arrest van 2018 van het Hof van Justitie van de Europese Unie dat oordeelde dat de nieuwe genoomtechnieken onder de stringente ggo-regels moeten vallen. Dat is toch wel een forse rem op innovatie en vooruitgang in de sector. Nochtans verschilt crispr-cas grondig van ggo-technieken omdat er geen vreemd genetisch materiaal in het DNA van de plant wordt ingebracht. De Europese Commissie heeft aangekondigd dat ze in het tweede kwartaal van 2023 met een voorstel hieromtrent zou komen.

Minister, ook u erkent het belang van deze technieken in uw beleids- en begrotingstoelichting (BBT) 2023 en geeft aan dat het Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO) de afgelopen jaren de nodige expertise opbouwde rond het thema, samen met partners in binnen- en buitenland. Het is belangrijk hier verder op te blijven inzetten, aangezien de techniek zowel op het vlak van rendabiliteit als op het vlak van duurzaamheid een groot potentieel in zich heeft.

Hoe staat u ten opzichte van het gebruik van crispr-cas9? Ziet u dat in de toekomst als een volwaardig onderdeel van een geïntegreerde aanpak van de reductie van pesticidegebruik? Welk standpunt neemt de Vlaamse Regering in dit debat op Europees niveau in? Bij een vraag van collega Steenwegen in 2021 was er nog geen officieel standpunt. Er was wel overleg met andere entiteiten. Zal dat worden hervat met het oog op mogelijke Raadsonderhandelingen in 2023? Kunt u wat meer toelichting geven bij de onderzoeksresultaten die bij ILVO de afgelopen jaren zijn behaald? Zijn er daar nieuwe praktische toepassingen die we mogen verwachten in de landbouwsector? Welke initiatieven zijn er in 2023 gepland met betrekking tot deze nieuwe genoomtechnieken?

Minister Brouns heeft het woord.

Collega, dank u wel. Over de mogelijkheden en de opportuniteiten van crispr-cas heb ik samen met mijn diensten steeds een duidelijk standpunt ingenomen. Deze visie is in het parlement ook consequent gecommuniceerd. Als wetenschappelijk onderzoek aantoont dat bepaalde innovatieve technieken veilig zijn en bijdragen aan een meer duurzame landbouw, dan zal ik dat niet aan de kant schuiven. We moeten ook altijd goed het onderscheid maken tussen ggo’s waar men DNA van het ene organisme in een ander organisme plaatst, en crispr-cas, waarbij men DNA in een organisme wegknipt. Ik kijk dan ook met een open blik naar innovatie, u weet dat, maar eis wel dat er geen ongewenste gevolgen zijn op het vlak van milieu, voor de gezondheid van mens en dier of de verscheidenheid en co-existentie van landbouwproductiemethoden, met name de biologische productie. In Vlaanderen hebben we dan ook toponderzoeksinstellingen die hiervoor innovatieve oplossingen ontwikkelen, zoals het Vlaams Instituut voor Biotechnologie (VIB) en ILVO.

In de agrovoeding en meer specifiek in de plantenveredeling zijn mutaties belangrijk en nodig om plantenvariëteiten te selecteren die aangepast zijn aan de wijzigende productieomstandigheden. Met de nieuwe technieken, zoals onder andere crispr-cas, kunnen veredelaars, gesteund op kennis gegenereerd over biologische processen, op een zeer gerichte manier mutaties verkrijgen. Waar het ontstaan van mutaties in de natuur volledig at random en ongecontroleerd gebeurt, kan dit via crispr-cas op een zeer gerichte, gecontroleerde en doeltreffende manier. Ik geloof dus in de opportuniteiten die deze technologie biedt. Een van de grote uitdagingen vandaag en in de toekomst is het reduceren van het pesticidegebruik. Plantenveredeling en het toepassen van de crispr-cas-technologie maken het mogelijk om ziekteresistente en -tolerante gewassen te creëren, te selecteren en te gebruiken in de plantaardige primaire productie. Deze mogelijkheid past binnen een geïntegreerde aanpak. De nieuwe genetische technieken zijn echter geen silver bullet in het klimaatadaptatie- en verduurzamingsverhaal. We moeten inzetten op een gediversifieerde aanpak. Het doel moet zijn dat alle beschikbare kennis en technologie op een geïntegreerde manier wordt ingezet. Realisaties op het vlak van gezonde bodem, teelttechniek, het toepassen van agro-ecologische principes, precisielandbouw en dergelijke maken het mogelijk om de primaire productie verder te verduurzamen en te blijven zorgen voor voldoende kwaliteitsvolle voeding. We moeten dus niet kiezen voor de ene of de andere weg, maar we moeten alle productiewijzen in overweging nemen die samen zullen leiden tot een robuust en duurzaam voedselsysteem.

Op Europees niveau heeft het Directoraat-generaal Gezondheid en Voedselveiligheid (DG-SANTE) de opdracht gekregen om te onderzoeken hoe men uit de impasse kan geraken in de discussie over de implementatie van innovatieve technieken zoals crispr-cas9. Hiervoor werden de voorbije maanden zeer uitgebreide bevragingen gedaan bij stakeholders in de brede zin van het woord, waarbij ook de lidstaten werden geconsulteerd. De politieke verantwoordelijkheid voor het dossier ‘New breeding/genomic techniques’ betreft een federale bevoegdheid.

In functie van de consultatie door Europa werden de regio’s bevraagd door het federale niveau binnen het structurele netwerk ‘Coördinatiecomité Internationaal Milieubeleid’. Vanuit deze ambtelijke overleggroep werden de antwoorden op deze enquêtes voorbereid met als doel de enquêtes efficiënt te beantwoorden en duidelijke, gemotiveerde en gedragen standpunten te bepalen en te communiceren naar het federale niveau dat als opdracht heeft een gemeenschappelijk standpunt in te nemen in deze materie. Ik stel wel vast dat we vanuit België enkel het nut en belang van een herziening van de wetgeving konden vaststellen en er meer inhoudelijk geen Belgisch standpunt kon worden ingenomen aangezien men uit de antwoorden vanuit Vlaanderen, het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest en Wallonië, en de federale bevoegde entiteiten geen consensus heeft kunnen destilleren.

Omdat bij deze bevragingen vanuit Europa alle stakeholders werden uitgenodigd om input te geven, hebben onderzoeksinstellingen, waaronder ook ILVO, deze enquêtes beantwoord vanuit een puur wetenschappelijk oogpunt en waarbij uiteraard ook de opportuniteiten van deze crispr-cas-technologie zijn meegenomen.

Daarmee kom ik tot het antwoord op uw derde vraag. Bij ILVO heeft men de nodige praktische kennis opgebouwd voor het toepassen van crispr-cas in verschillende gewassen. Crispr-cas werd er succesvol toegepast bij cichorei en aardappel. Bij cichorei werd crispr-cas gebruikt om de biosynthese van de bitterstoffen in de cichoreiwortel te bestuderen en slaagden onderzoekers erin om de aanmaak van bitterstoffen te verminderen en zelfs uit te schakelen. Dit is een belangrijk resultaat omdat dit er op termijn voor kan zorgen dat naast de productie van inuline de cichoreiwortel kan worden gebruikt om glutenvrije bloem te maken die belangrijke opportuniteiten kan bieden in de voedings- en voederindustrie en de volledige cichoreiplant kan worden verwerkt, met ‘zero waste’. Verder werken onderzoekers aan ILVO bij cichorei aan het gebruik van crispr-cas om de algemene veredeling te versnellen. De kennis over dit gewas die hierbij opgedaan wordt, kan ook haar toepassing kennen in andere gewassen.

Voor de aardappel werken onderzoekers van ILVO aan het gebruik van crispr-cas om meer resistente aardappelen te creëren. Ze slaagden hierbij om de S-genen uit te schakelen, waardoor de aardappelen potentieel resistenter zijn en dus op termijn pesticidegebruik sterk gereduceerd kan worden.

In september 2022 werd ILVO partner in het EU-project GeneBEcon ‘Capturing the potential of gene editing for a sustainable bioeconomy’. In dit project zal de crispr-cas-technologie ingezet worden bij de aardappel voor de creatie van virusresistente aardappelen en bij microalgen voor de creatie van microalgen met een verhoogde productie aan mycosporine aminozuren, metabolische componenten die gevaloriseerd kunnen worden in farmaceutische en industriële toepassingen. Deze twee praktische casestudies, een veldgewas en een in container groeiend organisme, zullen worden uitgewerkt met het doel om antwoorden te bieden op vragen en bezorgdheden die komen uit het GeneBEcon-drijvende werkpakket rond risicoanalyse, socio-economische en regulatorische aspecten. In dit project zijn achttien internationale partners en een heel diverse adviesraad van stakeholders nauw betrokken

De heer Coel heeft het woord.

Minister, dank u voor uw antwoord, dat op een bepaald moment heel technisch was. Ik zal het zeker nog eens rustig bekijken. Maar ik begrijp toch dat u herbevestigt dat u het potentieel van de techniek onderschrijft. Dat het geen zaligmakende oplossing is, daar zijn we het over eens. In een geïntegreerde aanpak zou het kunnen worden gebruikt. Ook de Europese organisatie van jonge boeren heeft in een opiniestuk het potentieel van die techniek nog eens onderstreept en gezegd dat zij zou kunnen bijdragen aan een performante Europese landbouw.

Het is belangrijk dat we daarbij zowel de opportuniteiten als de risico's in ogenschouw nemen en dat we dus geen blanco cheque voor deze techniek zouden ondertekenen. Ik vind het verstandig dat er vanuit het beleid zorgvuldig mee wordt omgegaan. Ik begrijp uit uw antwoord dat we Belgisch niet tot een consensus zijn gekomen om echt een doorbraak van de techniek op Europees regelgevend niveau te ondersteunen en dat er terughoudendheid is. Ik begrijp uit uw antwoord dat dat vooral langs Brusselse en Waalse kant is en dat Vlaanderen daar misschien wel wat sneller in zou willen gaan.

Die feedback is nu gegeven. Hoe loopt het nu verder in 2023? Komt het voorstel dan op de tafel? Zal er nog verder overleg zijn? In het verleden is dat via de ad-hocwerkgroep binnen de schoot van het Coördinatiecomité Internationaal Milieubeleid gegaan. Maar dat overleg moet dan niet meer plaatsvinden, het is via de feedbackprocedure afgerond. Of zal er nog verder overleg zijn om toch tot een bredere consensus te komen? Of hoe moet ik dat zien?

Minister Brouns heeft het woord.

Ten eerste, de Commissie zal op basis van die enquête en die inventarisatie inderdaad bekijken of er nog voorstellen kunnen worden gedaan. Ten tweede betreur ik samen met u dat men op Belgisch niveau daarrond geen eenduidig standpunt heeft kunnen innemen.

De heer Coel heeft het woord.

Dan zullen we moeten afwachten wat de Europese Commissie aanvangt met de feedback uit de diverse lidstaten. Ik hoop dat ze daar toch tot een doorbraak kunnen komen. De signalen die we uit de sector krijgen, zijn dat dit echt een belemmering is op het vlak van verdere innovatie en dat onze concurrentiepositie in het gedrang komt omdat men in andere delen van de wereld al wel volop aan de slag gaat met dergelijke technieken en producten produceert die uiteindelijk ook op onze markt terechtkomen. Dit wordt zo een beetje een oneerlijk speelveld. We ontnemen onze eigen landbouwsector kansen, en dat vind ik bijzonder jammer. Ik hoop dus dat we vanuit Vlaanderen eerst binnen België en later dan ook op Europees niveau toch verder aan een doorbraak kunnen werken.

De vraag om uitleg is afgehandeld.