Energietransitie in de glastuinbouwsector

De heer Coel heeft het woord.

Minister, ik heb gezien dat u dit weekend een interessant bezoek gebracht hebt in Hoogstraten. Een aantal van de cijfers in mijn vraag, die al ingediend was voor uw bezoek, moeten daardoor enigszins worden bijgestuurd, maar ik zal mijn vraag stellen zoals ik ze heb ingediend, met hier en daar een aanvulling.

Zoals we allemaal weten, komt door de huidige hoge gasprijzen de rendabiliteit van energie-intensieve bedrijven momenteel onder druk te staan, uiteraard ook in de land- en tuinbouw. De deelsector die daarbij het hardst getroffen wordt, is de glastuinbouw. Doordat glastuinbouwers voor hun elektriciteits- en warmtevoorziening nog vaak afhankelijk zijn van een gasgestookte warmtekrachtkoppeling (WKK), bestaat de kans dat ze de primaire productie zullen terugschroeven en de opgewekte elektriciteit op het net zullen zetten tegen hogere vergoedingen om nog enigszins uit de kosten proberen te komen. We hebben het over deze problematiek reeds gehad vorige week. Ik was er niet bij, maar in de plenaire vergadering heeft collega Coenegrachts dat aangekaart en hebt u ook een aantal kortetermijnsteunmechanismen onder de aandacht gebracht. Ik wou het in deze vraag wat meer over de lange termijn hebben.

Binnen het kader van het Vlaams Energie- en Klimaatplan (VEKP) heeft deze Vlaamse Regering daarnaast de beslissing genomen om vanaf 2023 voor alle nieuwe en ingrijpend gewijzigde warmtekrachtkoppelingen geen certificatensteun meer toe te kennen. Op die manier vermijden we verdere subsidiëring van ‘carbon lock-ins’ en proberen we versneld de Vlaamse glastuinbouw van het gas af te halen. Deze maatregel grijpt voornamelijk in op de energiebron zelf.

We moeten anderzijds ook op energie-efficiëntie werken: dezelfde output leveren met minder energie-inputs. Hiertoe worden in de praktijk bijzonder waardevolle initiatieven genomen, waarvan u er eentje bezocht hebt dit weekend. Ik denk ook aan de samenwerking tussen de Universiteit Gent en het Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO) die al enige tijd loopt. In het kader van het Interreg België Nederland Project ‘GLITCH’ werden daarbij veelbelovende resultaten geboekt. De onderzoekers spreken over een reductie van de warmtevraag in de kas met maar liefst 75 procent – in het artikel lees ik 62 procent, dat zal afhangen van de onderzoeksresultaten  - door de inzet van zogenaamde dag- en nachtschermen. En Joris Relaes van ILVO voorspelde tijdens de hoorzitting in de commissie Vlaams Energie- en Klimaatplan over landbouw zelfs energieneutrale, gesloten kassystemen in de glastuinbouw van de toekomst.

U hebt al meermaals aangegeven dat u zich, als minister van Landbouw, inzet voor een sterke transitie in de glastuinbouw. Tijdens de gedachtewisseling in de Commissie Vlaams Energie- en Klimaatplan van 14 juli alludeerde u daarbij op het rondetafelgesprek over glastuinbouw dat de voorbije maanden werkzaam was. Het traject zou lopen van juni tot en met eind september. De deelnemers/stakeholders werden onder andere door middel van workshops geïnformeerd over de nieuwste technologieën en innovaties op het vlak van energie in de glastuinbouw. Eind september zouden de deelnemers van dit rondetafelgesprek met conclusies en eindresultaten komen in een plan van aanpak, op basis waarvan u initiatieven op de korte en lange termijn kunt nemen.

Hoe staat het met die eindconclusies van het rondetafelgesprek? Is dat volledig afgerond? Zo ja, welke interessante resultaten zijn eruit voortgekomen?

Hoe ziet u de transitie op langere termijn om een duurzamere glastuinbouw te verankeren in Vlaanderen? Ziet u daarbij een rol weggelegd voor schermtechnieken zoals in het GLITCH-project? De investeringskost hiervan zou immers relatief laag zijn en de terugverdieneffecten liggen voor de hand, alhoewel het in een proefopstelling wel nog als tamelijk duur werd ingeschat.

Tot slot, de Gentse onderzoekers signaleren – en dat is niet onbelangrijk – dat de huidige Vlaams Landbouwinvesteringsfonds VLIF-steunvoorwaarden (Vlaams Landbouwinvesteringsfonds) beperkend werken om die omslag naar 75 procent reductie te maken door een aantal voorwaarden, enerzijds de vereiste levensduur en anderzijds ook het beperkt aantal schermen waarvoor steun kan gevraagd worden. Daarnaast vragen ze ook een betere productlabeling zodat glastuinbouwers schermen kopen met de juiste karakteristieken die effectief de nodige reducties kunnen garanderen. Hebt u kennis genomen van deze opmerkingen op het reglement van de VLIF-steun? Zal dat steunmechanisme bijgestuurd worden in de toekomst om tegemoet te komen aan die opmerkingen?

Minister Brouns heeft het woord.

Dank u wel, collega Coel. Fijn om te weten dat u mijn weekendactiviteiten goed volgt. Ik was inderdaad op bezoek in Hoogstraten, waar afgelopen weekend het GLITCH-project werd voorgesteld. Ik ben dan ook heel blij dat u mij nu deze voorzet geeft om daar eens op terug te komen. 

De onderzoeken met de vier energieschermen die de laatste drie jaar in Hoogstraten hebben plaatsgevonden, zijn absoluut veelbelovend te noemen. Er kan op die manier tot 60 procent aan energie bespaard worden. Maar inderdaad, er is nog verder onderzoek nodig – zo bleek ook –, vooral dan naar de schermen op zich. Zo zag men bij de proeven dat bij heel hoge temperaturen – die zich wel kunnen voordoen in die kassen – de schermen met elkaar kunnen versmelten. Dat werd daar ook aangekaart. Na een aanpassing van het materiaal van de schermen bleek dan weer dat er problemen waren met de aanhechting aan het ophangsysteem van de schermen. Binnen ENERGLIK, het vervolgtraject van GLITCH, zal er dan ook samen met de producent van de schermen gezocht worden naar materialen die in de praktijk wel werkbaar zijn.

Zoals u zelf terecht aanhaalt, kan op deze manier met een relatief lage investeringskost toch een aanzienlijke energiebesparing gerealiseerd worden. Het systeem met de vier schermen belooft daarom ook veelbelovend te zijn voor de glastuinbouw op relatief korte termijn. Maar ook de gangbare schermtechnieken hebben een belangrijk potentieel op het vlak van energiebesparing. Daarom hebben we de VLIF-steun voor een bijkomend energiescherm alvast opgetrokken naar 40 procent, om deze maatregel extra te stimuleren bij de tuinbouwers.

Dan, uw derde vraag, daar is mij niet heel duidelijk wat u juist bedoelt met het beperkend werken van de huidige VLIF-voorwaarden. Want het klopt niet dat er voor slechts een beperkt aantal schermen steun kan worden aangevraagd. Een bijkomend scherm kan uiteraard altijd geplaatst worden en voorlopig wordt er ook geen onderscheid gemaakt in de steunpercentages, of het nu over het eerste, tweede of derde scherm gaat.

Mijn administratie aanvaardt in de praktijk dat elk nieuw scherm dat een oud scherm vervangt, een verbeterde techniek is. Dat is een belangrijk principe. Wel moet elke gesubsidieerde investering aanwezig blijven op het bedrijf tot vijf jaar na de eindbetaling, dat weet u. Dit wil zeggen dat, wanneer een scherm waarvoor VLIF-steun gegeven werd, voor deze datum vervangen wordt, een deel van de VLIF-steun zal worden teruggevorderd.

Als er een duidelijke productlabeling komt van de schermen, ben ik er zeker voorstander van om het VLIF in te zetten om de tuinders te stimuleren om te kiezen voor de meest geschikte schermen.

Dan, de rondetafel: op 29 september werd inderdaad een afsluitende dag georganiseerd met onder meer de sector, kenniscentra en diverse overheidsinstellingen om een visie voor de korte, middellange en lange termijn uit te werken. De meerwaarde van de visienota ligt vooral in het feit dat er een plan van aanpak aangeboden wordt waarbinnen stakeholders samenwerken met de sector om die sector tegen 2050 op weg te zetten naar een meer klimaatneutrale toekomst en om de glastuinbouw te blijven verankeren in Vlaanderen. Want vandaag zijn het inderdaad, in het bijzonder voor de glastuinbouw, zeer uitdagende tijden. We zien natuurlijk, in zekere zin, een afname van het aantal bedrijven, maar de specialisatie neemt wel toe, door het belang en de sterke innovatie waar we dus op inzetten.

De visienota zal niet alleen een startnota, maar ook een dynamisch gegeven zijn, die zal mee-evolueren met de relevante en wijzigende omgevingsfactoren. Denk maar aan het energielandschap in deze snel veranderende en zeer concurrentiële wereld.

Wat het technische aspect betreft, is de conclusie dat er zowel op het spoor van energiebesparing in de kas – dus de beter isolerende kas met warmterecuperatie en aangepast teeltklimaat – als op de sporen van vergroening en betaalbaarheid van de energiebronnen, blijvend zal moeten worden ingezet. De integratie in het bredere maatschappelijk energieverhaal met huidige beschikbare en nieuwe technologie is daarbij van groot belang.

De visienota of het plan van aanpak kijkt nu dus naar acties en nodige ontwikkelingen op de korte, middellange en lange termijn op al die verschillende onderdelen.

De heer Coel heeft het woord.

Minister, ik dank u voor uw toelichting. Eerst wil ik ingaan op de beperkingen bij de steunvoorwaarden. Ik heb enigszins begrip voor de duurtijd van vijf jaar, want de overheid geeft geld en wil dus dat die investering een tijdje blijft dienen. Maar in de praktijk is het, door de evolutie in die schermen, toch een probleem om met de nieuwste schermen te blijven werken. Want als je je scherm vijf jaar moet aanhouden en er zijn ondertussen betere schermen op de markt, dan zou het een rem kunnen zijn om daar sneller in te investeren en die reducties sneller te realiseren. Volgens mij was het dat wat de onderzoekers wilden signaleren. 

Ik ben blij dat er geen beperking is op het aantal schermen en dat nieuwe aanvragen dus wel kunnen gebeuren. Tot daar ben ik zeker gerustgesteld.

Ik denk dat we het erover eens zijn dat we in Vlaanderen een aantal performante glastuinbouwbedrijven en onderzoeksclusters hebben. De combinatie van die twee is de garantie om duurzame glastuinbouw in Vlaanderen te verankeren. We moeten dat onderzoek en die innovatie alle kansen geven, zodat die bedrijven ook in de toekomst een plaats hebben in Vlaanderen.

U hebt in de plenaire vergadering al de steunmaatregelen op korte termijn toegelicht. Het is belangrijk dat we die bedrijven door de winter helpen en ervoor zorgen dat die performante bedrijven het overleven.

Er is een element dat ik nog wil aankaarten. We willen af van gas en dus zal er een andere energiebron nodig zijn in afwachting van energieneutrale glastuinbouw. Er is sprake van drijvende zonnepanelen en dergelijke. Als ik goed geïnformeerd ben, kan er voor die zonnepanelen nog geen VLIF-steun worden aangevraagd. Corrigeer mij gerust als dat fout is.

Maar er is ook de call rond groene stroom in het kader van energiegemeenschappen. De glastuinbouw produceert heel wat energie, als restproduct dan. Kunnen zij in die tussentijd dat het nog energie-intensief is, hun verdienmodel verbreden door een rol te spelen in die energiegemeenschappen ?

Minister, naast de eetbare tuinbouw, de vruchtgroenten die energie-intensief zijn, wil ik graag de problematiek van de sierteelt onder de aandacht brengen, want daar is er een gelijkaardige problematiek: dure prijzen met onzekere verkoopprijzen voor de producten die worden geproduceerd. Ik heb weet van een aantal sierteeltbedrijven die hebben gezegd dat ze deze winter hun serres leeg zullen laten staan, omdat ze het risico niet durven te nemen op hoge extra kosten ten aanzien van de toekomstige verkoopprijs.

Minister Brouns heeft het woord.

Collega’s Coel en Dochy, ik dank u voor de bijkomende vragen.

Ik pik even in op dat laatste en verwijs naar de algemene steunmaatregelen. Het is niet onbelangrijk om aan te geven dat, als we vandaag spreken over de energie-intensieve sectoren, bepaalde delen in de land- en tuinbouw en zeker in de glastuinbouw daar ook toe behoren. En wanneer zij onder de voorwaarden vallen die wij hebben voorzien binnen het Europese steunkader, met name vanaf 3 procent energie-intensiteit, kunnen zij in aanmerking komen voor bedragen tot 4 miljoen euro per kwartaal aan steun, voor het vierde kwartaal van dit jaar en het eerste kwartaal van volgend jaar. Er is dus zeker aandacht voor de noodlijdende sector binnen de land- en tuinbouw. Zij komen volop in aanmerking voor de energiesteun die er is voorzien voor bedrijven.

Wat de toelage betreft, de steunvoorwaarden, verwijst u naar de periode van vijf jaar. Stel dat je 100.000 euro krijgt en je na drie of vier jaar nieuwe investeringen doet, dan moet je enkel die laatste schijven terugbetalen. Dat moet duidelijk zijn.

De VLIF-steun is inderdaad ook voorzien voor de drijvende panelen op de waterbassins.

U verwijst naar het voorbeeld van de energiegemeenschappen. Er zijn inderdaad ‘good practices’ op dat vlak die verdere aandacht verdienen, om nadien breed uit te rollen binnen de sector. 

De heer Coel heeft het woord.

Minister, ik dank u voor de bijkomende toelichting. We moeten van de crisis noodgedwongen een opportuniteit maken. We hebben alle troeven in handen: sterke bedrijven, vele onderzoekscentra die werken op innovatie. We zullen noodgedwongen een versnelling moeten plaatsen zodat de bedrijven hun kosten kunnen reduceren en we die inspanning voor milieu en klimaat kunnen leveren. We hebben alle troeven in handen. Met uw steun als minister zie ik dat volledig goed komen.

De vraag om uitleg is afgehandeld.