Saneringsfactuur voor de PFOS-vervuiling aan 3M

gekeurd door de sprekers.

De heer Claes heeft het woord.

Minister, opnieuw een vraag over PFOS, want u liet de afgelopen dagen de spierballen rollen, althans in de pers, met enkele pittige uitspraken, zoals dat u nog niet klaar bent met 3M, dat u de factuur aan 3M zult presenteren en dat 3M het lachen snel zal vergaan voor de dading die men heeft kunnen afsluiten. Dat zijn uitspraken met pit. U bent een minister met pit. Ik hou daar wel van. We hebben dat moeten missen in deze regering en ook in de vorige Vlaamse Regering.

Maar, minister en collega's, laat ons niet vergeten dat zowel deze regering als de vorige al wel bijna 50 miljoen euro Vlaams belastinggeld heeft opgehoest aan Lantis om die rotzooi van 3M op te kuisen. Ik zal het opsommen. Tijdens de vorige legislatuur heeft men 25 miljoen euro gekregen van minister Weyts, die de eindverantwoordelijke was voor de dading, en van voormalig minister Tommelein. Tijdens deze legislatuur kreeg men 1,8 miljoen euro van minister Diependaele en 25 miljoen euro van minister Peeters, middelen afkomstig uit het coronarelancefonds. Dat geld moest eigenlijk gebruikt worden om onze bedrijven te helpen de coronacrisis te overleven. Dus, ongeveer 50 miljoen euro belastinggeld van de Vlamingen.

Minister, wat zult u doen, wat hebt u ondernomen en wat kunt u doen om die 50 miljoen euro terug te vorderen van 3M?

Mevrouw Schauvliege heeft het woord.

Minister, vandaag weten we dat het schadelijke PFOS veel wijder verspreid is dan gedacht. Meer dan 1 miljoen Vlamingen mogen geen eieren meer eten van eigen kweek. Er zit 110 keer te veel PFOS in het water, 6 keer te veel in de vissen en 26 keer te veel in de bodem. De Vlaams Regering heeft het serieus verknoeid. Ik zeg dat niet alleen. Dat zegt ook topadvocate in het milieurecht Isabelle Larmuseau in de krant.

Groen wil dat u als verantwoordelijke minister het boeltje opruimt. De vervuilde gronden moeten worden gesaneerd. De vervuiler 3M moet betalen. Maandagavond in Terzake zei u dat de sanering van de vervuilde gronden er komt en dat 3M de factuur zal betalen. Minister, ik ben benieuwd hoe u dat zult doen. Volgens diezelfde topadvocate Isabelle Larmuseau hebt u geen poot om op te staan. Er zijn geen harde normen die u kunt gebruiken om 3M te laten betalen. Die zijn er niet omdat deze en de vorige Vlaamse Regeringen nooit harde normen durfden vast te leggen: wat is schadelijk en wat niet? Wat mag en wat mag niet? Geen kat weet het. Hoe kunt u de vervuiler dwingen om te betalen als er geen harde normen zijn? Mijn vraag is dan ook, minister: hoe zult u 3M aansprakelijk stellen?

Minister Demir heeft het woord.

Collega’s, we hebben hier vorige week een uitgebreid debat gehad over de PFOS-vervuiling in en rond Zwijndrecht. Ik heb toen heel goed geluisterd naar heel wat fracties in het parlement. Iedereen heeft heel duidelijk gezegd dat de vervuiler betaalt. We zullen dat principe hanteren, ook in dit dossier. Mevrouw Schauvliege, u moet artikel 156 en volgende van het Bodemdecreet eens lezen. Daarin is heel duidelijk het principe opgenomen dat de overheid op basis van dat decreet ook kan ingrijpen. We zijn nu een aantal metingen aan het doen rond een perimeter van 4 kilometer rond 3M, zowel van bodem en voeding als van grondwater. We zullen de resultaten van die metingen normaal in de loop van de komende weken ontvangen en dan kunnen we kijken wat er allemaal vervuild is en in welke mate en wat de kostprijs zal zijn om de boel op te ruimen – zoals jullie terecht zeggen – en een saneringsplan te maken. Die metingen hebben we nodig. Binnen een aantal weken zijn die klaar.

Hoe hebben we dat in het verleden gedaan? Het is belangrijk dat we kijken naar een aantal historische saneringen uit het verleden. Denk maar aan Nyrstar in Limburg waarbij de inwoners de mogelijkheid hebben gehad om hun tuinen in een straal van 9 kilometer te laten afgraven. Heel veel inwoners hebben daarvan gebruikgemaakt. Dat is een proces van een aantal jaar. Ik vind dat we dat verschuldigd zijn en dat we dat op die manier ook in Zwijndrecht zullen moeten aanpakken. We zullen zien, hopelijk met medewerking van 3M. Bij Nyrstar is dat gebeurd met medewerking: dat bedrijf heeft 60 of 65 miljoen euro vrijgemaakt.

Er wordt een gesprek met 3M gepland. Uiteraard is er al contact geweest, maar ik wacht op de metingen om concreet de cijfers te bekijken en na te gaan wat de situatie is. Daarnaast zijn we ook alles goed aan het documenteren en alle juridische mogelijkheden aan te bekijken. Wat kunnen we allemaal doen? Ik wil heel duidelijk zijn en de link maken met onze milieuschadewetgeving. Die voorziet ook heel duidelijk in verplichtingen voor exploitanten die milieurisico’s veroorzaken. Ik heb vorige week contact gehad met een aantal Amerikaanse advocaten die met dat dossier bezig zijn geweest. Ik lees dat ook hier in Vlaanderen 3M al jaren geleden op de hoogte was. Het bedrijf beschikte blijkbaar over eigen wetenschappelijk onderzoek.

Indien dat klopt, want het is natuurlijk wel belangrijk dat we goed nagaan wat het bedrijf wist, dan is dat natuurlijk onaanvaardbaar, en is dat ook in strijd met de milieuschadewetgeving. Op basis van die zaken moeten we alle middelen uitputten die we hebben. Ik denk dat het parlement vorige week ook heel duidelijk dat signaal heeft gegeven. Vervolgens, na die metingen, zodra we de resultaten krijgen, zowel van de grond en voeding als van het grondwater, zullen we ook een soort saneringsplan moeten opmaken, uiteraard ook in overleg met het bestuur daar, om de boel daar opnieuw proper te maken. Ik denk dat we dat wel verschuldigd zijn.

De heer Claes heeft het woord.

Minister, ik waardeer uw strijdlust in dezen, maar ik denk dat dat toch een tikkeltje naïef is. U kunt dat zeker doen. Zoals u in de pers aankondigde en ook hier herhaalt, u kunt die factuur zeker voorleggen aan 3M. Zij zijn saneringsaansprakelijk en volgens het Bodemdecreet saneringsplichtig. Als u dan echter gaat onderhandelen met 3M, dan ben ik er zeker van dat zij heel snel die dading op tafel zullen leggen. Ze zullen erop wijzen dat ze een contract met Lantis hebben waarin staat dat die zullen opdraaien voor de saneringswerken en er ook voor zullen betalen. Wat kunt u dan doen? Gaat u dan naar Lantis stappen en tegen hen procederen? Dat kan zijn, maar wat gaat Lantis dan doen? Zij gaan aan u zeggen dat dat klopt, dat ze dat allemaal willen saneren, maar dat ze een vrijwaringsclausule hebben, een notariële akte uit 2004 getekend door hen en de Vlaamse Regering waarin staat dat Lantis gehouden is tot saneren, maar dat de kosten daarvoor onmiddellijk zullen worden betaald door de Vlaamse overheid. Gaat u dan tegen uzelf procederen, of hoe moet ik dat juist zien?

Mevrouw Schauvliege heeft het woord.

Minister, u mag gerust zijn: het Bodemsaneringsdecreet hebben we gelezen. Het was misschien beter geweest dat uw collega’s van de vorige Vlaamse Regering dat ook eens goed hadden gelezen. Ik heb echter een bijkomende vraag. Intussen is duidelijk geworden dat die PFOS-vervuiling overal zit, dat er op diverse plaatsen in Vlaanderen hoge, gevaarlijke concentraties van fluorchemicaliën zitten. Mijn vraag is dan ook heel concreet: gaat u die sites op dezelfde manier aanpakken, en hebt u enig idee van de inschatting van de kostprijs die die sanering zal hebben?

De heer Vandaele heeft het woord.

De collega van het Vlaams Belang verwijst nog eens naar de fameuze dading. Collega, als ik goed ben geïnformeerd, gaat dat echter maar over een deeltje van de vervuiling. In deze discussie is dit dus niet echt relevant, denk ik.

Minister, u maakt zich sterk dat de vervuiler, 3M, zal betalen. Dat is inderdaad het algemene principe: de vervuiler betaalt. Dat geldt voor groot en klein, zou ik zeggen. We kunnen ons wel voorstellen dat het bedrijf waarschijnlijk wel wat zal tegenpruttelen. Ik heb dat hier vorige week ook gezegd. We steunen u echter uiteraard om hier voluit voor te gaan en alle middelen hiervoor in te zetten, om er inderdaad voor te zorgen dat de vervuiler betaalt.

De heer Anaf heeft het woord.

Minister, dank u wel voor uw antwoord. Er moet heel snel duidelijkheid komen over wat het bedrijf 3M al dan niet wist. Dat zal ook een van de vragen zijn in de onderzoekscommissie, denk ik. De vervuiler moet inderdaad betalen. Ik denk dat dat heel duidelijk is voor iedereen hier. Ik heb echter een heel concrete vraag. We weten dat zulke procedures lang kunnen aanslepen. Ik denk dat het belangrijk is dat er snel duidelijkheid komt, ook voor de bevolking, maar dat er ook snel maatregelen kunnen worden genomen. Ik hoop dat het niet de bedoeling is om die procedures helemaal af te wachten en dan pas in te grijpen. Is de Vlaamse Regering bereid om snel zelf een initiatief in dezen te nemen, en er dan uiteraard voor te zorgen dat uiteindelijk de factuur zal worden betaald door de vervuiler?

Mevrouw Rombouts heeft het woord.

Collega’s, vorige week heb ik in het actualiteitsdebat hier drie punten heel duidelijk gesteld. Een daarvan was dat het principe dat de vervuiler betaalt, duidelijk overeind moet blijven. Wat de aansprakelijkheid voor de sanering betreft, zijn er, begrijp ik, diverse juridische instrumenten waarmee kan worden gewerkt. Er is het Bodemdecreet. Daarom hebben we destijds inderdaad ook gevraagd hoe het zit met de definitieve norm. Er is echter eveneens de afvalstoffenregeling. Eventueel zijn er strafrechtelijke procedures. Naast de aansprakelijkheid heb je eveneens de milieuschade. Minister, ik begrijp dat u ook van de milieuschaderegeling wilt gebruikmaken. Zal de schade die bedrijven, inwoners, landbouwbedrijven lijden, daadwerkelijk ook worden meegenomen in de kosten?

Tot slot wil ik erop wijzen dat juridische procedures de neiging hebben om heel wat tijd in beslag te nemen. Op welke manier ziet u op korte termijn de aanpak van de sanering op het terrein als dat nodig is?

De heer D’Haese heeft het woord.

Minister, u zegt dat u nog niet klaar bent met 3M maar de vraag is in de eerste plaats of uw partij, uw regering en uw stadsbestuur in Antwerpen niet beter wat vroeger waren begonnen met 3M. Er wordt hier veel gesproken over wat 3M wist maar intussen weten we dat de Vlaamse Regering ook al heel veel wist, vier jaar lang, en dat in de doofpot heeft gestopt.

Uw partijvoorzitter zegt dat er de afgelopen jaren geen juridische posities zijn opgebouwd. En dan is de vraag welk juridische posities u op dit moment opbouwt. U hoopt immers op de medewerking van 3M, u zegt dat u zult terugvorderen en dat de vervuiler zal betalen. U hebt contact gehad met 3M en dan vraag ik me af wat die mensen nu zeggen. Het laatste wat ik van 3M heb gelezen, dateert van vier jaar geleden. Daarin zeiden ze dat zij niet aansprakelijk zijn voor de vervuiling met PFOS, de stof die zij als enigen in de wijde omgeving produceren en dat zij de kosten afschuiven op de overheid. Ik weet dat het slechts over een deel van het projectgebied ging maar dit was wel hun standpunt op dat moment. De vraag is of dat intussen veranderd is en welke posities u hebt opgebouwd om ervoor te zorgen dat ze effectief tot de laatste cent zullen betalen.

De heer Schiltz heeft het woord.

Voorzitter, minister, collega’s, ik wil er nog eens op hameren dat er drie principes zijn in dit dossier die we steeds voor ogen moeten houden. Ten eerste primeert de gezondheid van de bevolking. Ten tweede betaalt de vervuiler. Ten derde moet er maximale transparantie zijn.

Collega’s van het Vlaams Belang, u kunt niet hier in het parlement met ons allen een onderzoekscommissie oprichten om transparantie te bieden als u dan vervolgens de mensen blaasjes wijsmaakt. Ik zal het eventjes aanschouwelijk stellen. Lantis is een aannemer die een tunnel moet graven. Zij willen in die grond graven, zien dat die vervuild is, bellen naar de OVAM om te vragen wat ze daarmee moeten doen. De OVAM beslist dat ze dat moeten inpakken en ervoor moeten zorgen dat dit nadien kan worden gesaneerd. Ze bellen naar 3M, sluiten een overeenkomst: ‘Alstublieft 3M, hier is uw vuile grond, op uw terrein, inclusief waterzuivering’.

Er is nooit door Lantis of eender welk element van de overheid gezegd dat zij niet zullen moeten opdraaien voor de sanering van de grond. Het enige waar die dading over gaat, is dat die grond daar opzij wordt gezet om later te worden gesaneerd.

Minister, de vervuiler betaalt. U hebt dat aangegeven en terecht, we moeten daarvoor strijden. We horen van iedereen van alles maar van 3M horen we niets. In afwachting van de onderzoekscommissie en het onderzoek dat wij tot op het bot zullen voeren, moet er natuurlijk nu al actie worden ondernomen. In die zin sluit ik me aan bij de vraag van collega D’Haese. Minister, welke stappen kunt u vandaag al zetten om het gesprek met 3M te openen en de juridische positie van de Vlaamse Regering op te bouwen?

Minister Demir heeft het woord.

Ik dank alle collega’s voor hun tussenkomsten.

De dading met Lantis heeft natuurlijk geen betrekking op de verontreiniging in Zwijndrecht. Dat wil ik heel duidelijk stellen. Dat betekent ook wel dat we actie moeten ondernemen.

Collega Rombouts, die aanpak zal van woongebied tot landbouwgebied gaan. We moeten dat zo breed mogelijk doen en we doen dat ook met die meetresultaten. Dat gebeurt dus niet alleen voor woongebieden. Ook voor landbouwgebied, en dat is momenteel bezig, zullen er metingen gebeuren. Binnen dit en een aantal weken zullen we al die meetresultaten binnenkrijgen. Ik denk dat dat ook heel belangrijk is als we die stap naar 3M zetten.

Tot nu toe is enkel de stap gezet naar informatie-opvraging. Vanuit het kabinet hebben we bepaalde informatie opgevraagd, maar voor we de stap zetten, moeten we natuurlijk wetenschappelijk goed hebben onderbouwd wat de eigenlijke schade is. We zullen dat doen via die meetresultaten. Ik denk dat het heel belangrijk is dat dat juist gebeurt. Op dit moment, sinds vorige week, zijn bodemdeskundigen daarmee bezig, onder leiding van de opdrachthouder, Karl Vrancken. Over een aantal weken hebben we die resultaten die zo breed mogelijk van woongebieden tot landbouwgebieden gaan en die vervolgens zullen worden becijferd. Eenmaal we die hebben, moeten we het gesprek aangaan met 3M. Er zijn verschillende juridische pistes die we kunnen bewandelen maar dat staat daar los van.

Je hebt inderdaad het Bodemdecreet, je hebt de milieuschadewetgeving, je hebt artikel 1384 en noem maar op. Je hebt dus heel veel verschillende pistes. Je hebt ook het strafrechtelijke verhaal. Er zijn ook een aantal milieudeskundigen die zeggen dat de kans veel groter is als je dat via de strafrechtelijke weg doet. Er zijn dus inderdaad heel wat wegen die we kunnen bewandelen.

Maar we moeten ook denken vanuit het perspectief van de mensen die daar in Zwijndrecht wonen, of het nu een gezin of een landbouwer is. Eens we weten wat hier eigenlijk uit die metingen aan bod komt, willen die natuurlijk zo snel mogelijk actie op het terrein. In die zin denk ik dat we goed moeten bekijken in hoeverre het bedrijf daarvoor openstaat. Als we het gesprek aangaan zal dat ook duidelijk zijn, met de metingen, de kostprijs en noem maar op. Hoe staat men daar tegenover?

Daarnaast is het zo dat wij ook bepaalde informatie lezen in verschillende kranten rond informatie die men al had in de jaren 60, 70 enzovoort. Er zijn ook documenten van hun eigen wetenschappers. Dat zijn allemaal zaken die we eerder in die juridische weg steken – als we die dan bewandelen, voor alle duidelijkheid. Als daar fouten zijn gemaakt steken we dat daar in.

Maar het liefst van al zou ik eigenlijk zo snel mogelijk actie op het terrein willen, collega Anaf. U heb daar ook naar verwezen. En dan zullen we bekijken wat we doen. Zullen we ambtshalve optreden? Zal 3M zelf zeggen dat ze die kost op zich willen nemen, zoals ook Nyrstar en een aantal andere bedrijven dat in het verleden hebben gedaan? Dat zijn allemaal zaken waar we de komende maanden rekening mee zullen houden.

Maar ik vind het wel zeer belangrijk – net zoals zeer veel collega’s hier, als ik iedereen goed beluisterd heb – dat we ten eerste zo snel mogelijk actie moeten nemen op het terrein zodra we die metingen hebben. Ten tweede is het de vervuiler die betaalt; de factuur moet wel terechtkomen bij diegene die de vervuiling heeft doen ontstaan.

Ten derde was er nog een vraag rond de sites. Er is straks nog een vraag van collega De Rudder, geloof ik, dus ik kom daar straks uitgebreid op terug. Maar we zijn op dit moment inderdaad ook een inventarisatie aan het maken van die terreinen, collega Schauvliege. En dat zijn meestal de oefenterreinen van de brandweerkazerne, waar er schuim is gebruikt dat PFOS bevat. Dat blijkt dus ook niet op alle terreinen zo te zijn geweest. Het is wel belangrijk dat we die oefening maken.

Ik denk dat we de waterproblematiek ook meermaals in de commissie hebben besproken. Wat de waterkwaliteit in Vlaanderen betreft denk ik dat ik niets nieuws zeg. Het was op zich dus geen recent nieuws van de Vlaamse Milieumaatschappij (VVM); het stond ook al heel lang op hun website. De waterkwaliteit zit niet goed, er zitten verschillende stoffen in. PFOS komt nu aan bod, maar denk ook aan pesticiden en andere zaken. Dat die waterkwaliteit niet goed is, dat zit ook in de stroomgebiedbeheerplannen, waar ook heel duidelijk wordt verwezen naar de PFOS-aanpak. Het spreekt voor zich dat we daar nog een hele weg moeten afleggen.

Tot slot denk ik dat ik kan eindigen met de specifieke PFAS-norm in het Bodemdecreet. De discussie over het Bodemdecreet is daar mijns inziens ook wat ondergeschikt aan. Dit gaat over een aansprakelijkheidskwestie. Ik denk dat dat wel heel duidelijk mag worden gesteld. Wie is aansprakelijk voor die vervuiling? Daar gaat het over. Als we zaken zien zoals wat er in Amerika is gebeurd, dan denk ik dat we daar parallellen uit kunnen trekken. Die metingen zullen ons daar zekerheid over geven. En dan denk ik dat we een goed dossier hebben. Maar we zullen daar echt op moeten wegen, ik besef dat ook wel heel goed. Maar het principe van de vervuiler betaalt vind ik een heel belangrijk principe dat we ook in de praktijk zullen moeten omzetten.

De heer Claes heeft het woord.

Collega’s, het feit blijft dat de Vlaming ondertussen al 50 miljoen euro heeft moeten betalen, en in de toekomst nog meer zal moeten betalen om die rotzooi van 3M op te kuisen. En ik heb hier vandaag eigenlijk niets gehoord dat iets aan de feiten zal veranderen. Ik heb nog niets gehoord dat mij overtuigt dat 3M zal moeten opdraaien om hun eigen rotzooi op te kuisen.

Dat is fout, en dat moet ook bijzonder wrang zijn. Wrang voor de mensen die onlangs misschien een huis hebben gekocht, en dan ontdekken dat er een oude stookolieketel staat waarvoor zij moeten betalen om die te laten opruimen. Of wrang voor de mensen die ’s ochtends merken dat er op hun akker olie werd geloosd door onbekenden, en nu 10.000 of 20.000 euro moeten betalen om iets dat door derden werd veroorzaakt, op te kuisen. Dat hebben we vorige maand nog in de commissie besproken, minister.

Minister, ik mag hopen dat u er inderdaad alles aan doet om 3M wel degelijk te laten opdraaien voor hun eigen rotzooi en om die 50 miljoen euro die nu al werd betaald door de Vlamingen zo snel mogelijk terug te vorderen van deze toch wel bijna criminele multinational.

Mevrouw Schauvliege heeft het woord.

Minister, burgemeester Bart gaat fluitend naar de onderzoekscommissie, maar intussen ziet het er wel naar uit dat de Vlaming twee keer zal betalen. Een keer met zijn gezondheid en een keer om de boel op te kuisen. Wij vinden dat een echte schande.

De actuele vragen zijn afgehandeld.