Aanwezigheid van pfas in grondwater en in de (water)bodem

– Wegens de coronamaatregelen werd deze vraag om uitleg via videoconferentie behandeld.

Mevrouw Schauvliege heeft het woord.

Poly- en perfluoralkylstoffen (pfas) zijn door de mens gemaakte producten die van nature niet in het milieu voorkomen. Ze worden gebruikt in allerlei producten omdat ze water, vet en vuil afstoten. Door het gebruik van deze producten, door fabrieksemissies, incidenten en zelfs bij het blussen van branden, zijn pfas in het milieu terechtgekomen. Pfas breken niet af, kunnen zich gemakkelijk verspreiden in het milieu en kunnen ophopen in dieren, planten en het menselijk lichaam. Deze chemicaliën worden ook wel eens de ‘forever chemicaliën’ genoemd.

Pfas kunnen zich vanaf lozing via de volgende routes verspreiden in het milieu: de uitloging van grond naar grondwater, en vervolgens de verspreiding via grondwater; de verspreiding via de lucht en de depositie in de bodem of het oppervlaktewater; de verspreiding door verontreinigd slib, grondverzet of baggeren en de omzetting van precursors naar perfluoroalkyl acids (PFAA’s) in het milieu.

Minister, in 2020 werd u hierover in de commissie Leefmilieu ondervraagd. U gaf toen aan dat we in Vlaanderen werken met toetsingswaarden die richtinggevend zijn. Voor perfluoroctaansulfonaat (PFOS) is dat 8 microgram per kilogram grond voor vrij gebruik als bodem en 70 microgram per kilogram grond voor bouwkundig bodemgebruik. Voor de andere pfas-verbindingen wordt een toetsing gevolgd, waarbij de som van de gemeten pfas wordt getoetst aan de norm voor PFOS.

In een antwoord op een schriftelijke vraag van juni 2020 gaf u aan dat er voor de normering van pfas in de lucht een onderzoek wordt gestart in 2021 en voor de normering van pfas in drinkwater de implementatie van de drinkwaterrichtlijn uiterlijk vijf jaar na de inwerkingtreding moet worden nagekomen, dat voor pfas in grondwater de watchlist-werking onder de grondwaterrichtlijn verloopt op vrijwillige basis, dat er voor pfas in voeding een onderzoek wordt opgestart, er voor de bodemsaneringsnormen een pfas-richtinggevend kader wordt opgesteld, en voor pfas in gezuiverd afvalwater de Europese richtlijn uiterlijk tegen 2023 moet worden omgezet en dat er uit bijkomend onderzoek naar blootstelling van pfas en mogelijke gezondheidseffecten meer resultaten worden verwacht tegen eind 2020.

Intussen werd op 6 maart 2021 een aangepaste richtlijn geformuleerd. De richtinggevende toetsingswaarden voor PFOS en PFOA werden verminderd naar 3 microgram per kilogram grond voor vrij gebruik. Voor de andere pfas blijft de vorige toetsingswaarde geldig. De toetsingswaarde voor bouwkundig bodemgebruik voor PFOS blijft 70 microgram per kilogram grond. Er wordt ook heel duidelijk aangegeven in de nieuwe richtlijnen dat bodemmateriaal opgegraven op pfas-verdachte terreinen best ter plaatse blijft. De toetsingswaarden zijn voorlopige waarden omdat wetenschappelijk onderzoek nog steeds bezig zijn.

Opmerkelijk is echter wel dat in de ons omringende landen en zeker in Nederland met meer urgentie op deze problematiek wordt gereageerd. Zo werd in Nederland al in 2019 de impact van de problematiek van de pfas op de bouwsector en de industrie vergeleken met de impact van het stikstofarrest. Ten gevolge van de aanwezigheid in de omgeving en de persistentie van deze poly- en perfluoralkylstoffen, is bodemverzet met gecontamineerde grond te vermijden. Om dit te voorkomen is toen een stakeholdersoverleg opgestart en een compleet actieplan opgezet om regelgeving verder te verfijnen. Alles wijst erop dat ook in Vlaanderen de toestand niet verschillend is.

Wat is de huidige stand van zaken? Welke acties werden precies ondernomen?

Hoe ver staat u met de verdere detaillering van de normering in de verschillende componenten – lucht, drinkwater, grondwater, voeding en gezuiverd afvalwater – en de impact van de mogelijke gezondheidseffecten? Hoe kan deze normering gereguleerd worden in de toekomst? Worden controles uitgevoerd op de aanwezigheid van pfas?

Mijn derde vraag: worden, net als in Nederland, de potentiële risico's op de economie in kaart gebracht en wat zijn de stappen om een potentiële vergunningsstop te vermijden, waar men in Nederland voor vreesde? Of gaan we er niets aan doen en kijken we wat er op ons afkomt? 

In  de 3M fabriek te Zwijndrecht worden pfas geproduceerd via het elektrochemische fluorideringsproces, waarbij als belangrijkste product 30 tot 45 procent perfluoroctaansulfonfluoride (POSF) wordt gevormd. Vanwege de zorg om de milieueffecten werd het productieproces aangepast. In een rapport van Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM), met als titel: ‘Onderzoek naar aanwezigheid van PFAS in grondwater, bodem en waterbodem ter hoogte van risicoactiviteiten in Vlaanderen' uit 2018, lezen we : "In het Antwerpse havengebied is het gebied rondom de productielocatie van 3M verontreinigd. Zo worden tot op heden verhoogde concentraties PFOS aangetroffen in vogels en zoogdieren in het natuurgebied Blokkersdijk. (…) De omvang van het in Vlaanderen beïnvloede gebied is niet vastgesteld." Mijn vraag daarbij is: hebt u inmiddels al zicht op de contaminatie van ons leefmilieu – in de slibbodem van de Schelde, in grondwater, lucht, drinkwater – met pfas ten gevolge van de productieactiviteiten van 3M? Of zult u opdracht geven om dat in kaart te brengen?

Mijn laatste vraag: wordt grootschalig grondverzet ten gevolge van infrastructuurwerken aan Oosterweel, systematisch en grondig onderzocht op vervuiling met pfas?

Minister Demir heeft het woord.

Dank u, collega Schauvliege, voor de weliswaar zeer technische vraag. Ik ga proberen daar een beetje in mensentaal op te antwoorden. Het is uiteraard zeer boeiend. Dat spreekt voor zich.

Uw eerste vraag gaat over wat de stand van zaken is en welke acties ondernomen worden. Daar kan ik heel duidelijk op antwoorden. Begin maart werden de aangepaste richtlijnen gepubliceerd op de OVAM-website. Hierin is een nieuwe richtwaarde en waarde voor vrij gebruik van bodem opgenomen. U kan daar even gaan kijken en dan ziet u de nieuwe aangepaste richtlijnen. Voor bouwkundig bodemgebruik blijft de voorlopige toetsingswaarde gelden voor PFOS van 70 microgram per kilogram. Voor de andere pfas-verbindingen wordt de som van de gemeten gehalten eveneens getoetst aan 70 microgram per kilogram.

Daarnaast voert het Departement Omgeving samen met de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM) bijkomende metingen uit in diverse milieucompartimenten bij deelnemers van de humane biomonitoring. Wat dat is, weet ik eigenlijk niet, maar het is interessant.

De opdracht is dus eind 2020 gestart. Mijn administratie zegt me dat ik de resultaten begin 2022 kan verwachten. Deze twee acties, namelijk de publicatie van aangepaste richtlijnen en de metingen in diverse milieucompartimenten maken deel uit van het Vlaams pfas-actieplan. Ik heb er alle vertrouwen in dat mijn ambtenaren, die dat allemaal veel beter kennen en technisch ook zeer onderlegd zijn ter zake, dat op een goede manier zullen afhandelen.

U vroeg vervolgens een stand van zaken, met de verdere detaillering van de normering in de verschillende componenten. Ik zal dat onderverdelen, zoals u hebt gevraagd, in normen voor grondwater, lucht, drinkwater, gezuiverd afvalwater, enzovoort.

Wat de normen inzake grondwater betreft, voor PFOS en PFOA (perfluoroctaanzuur) werd een bodemsaneringsnorm voor grondwater afgeleid van 120 nanogram per liter. Er zijn nog geen milieukwaliteitsnormen voor pfas in grondwater. Momenteel zijn er nog geen meetgegevens voor pfas via de meetnetten van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM), maar in 2021 zal met een oriënterend onderzoek worden gestart. Het gaat hierbij zowel om pfas-verbindingen die in de huidige grondwaterlijst zijn opgenomen als die die zich op de speciale lijst bevinden. De Europese Commissie voert momenteel nog een onderzoek uit op stoffen uit deze laatste lijst om te bepalen of die definitief in de Europese Grondwaterrichtlijn worden opgenomen als verplicht te monitoren stoffen. Dat moeten we dus nog even afwachten.

Dan gaan we over tot het kader van de normen voor afvalwater. Dat hebt u immers ook gevraagd. Momenteel is er enkel een Europese milieukwaliteitsnorm voor PFOS in oppervlaktewater beschikbaar. De bedoeling is om ook voor andere pfas een Europese milieukwaliteitsnorm af te leiden. Het is echter nog niet duidelijk voor welke stoffen men dat precies zal doen. De komende Europese overlegvergaderingen zullen meer duidelijkheid brengen. U kunt dat ook altijd volgen, denk ik. Dan weet u dat meteen.

Voor drinkwater voorziet de nieuwe Europese Drinkwaterrichtlijn van eind vorig jaar in twee parameterwaarden voor drinkwater: pfas totaal en de som van de pfas. De parameterwaarde voor pfas totaal bedraagt 0,5 microgram per liter en is het totaal van alle stoffen. Deze norm is pas van toepassing zodra Europa technische richtsnoeren heeft ontwikkeld voor de monitoring van deze parameter. Wij volgen dat dus uiteraard ook met heel veel aandacht. We hebben ter zake ook heel veel expertise in onze administratie. Ik vertrouw er dus op dat ze dat zeer nauwkeurig zal opvolgen.

In bijlage III van de Europese Drinkwaterrichtlijn is een lijst met twintig stoffen opgenomen die als risicovol worden geacht in drinkwater. Dat is belangrijk. De Europese Drinkwaterrichtlijn geeft aan dat de lidstaten zelf kunnen bepalen om een of beide parameters om te zetten. Dit wordt bij de omzetting van deze Drinkwaterrichtlijn in de Vlaamse wetgeving op dit moment onderzocht door mijn administratie. Die omzetting moet tegen eind 2022 zijn afgerond. Dat is dus ook bezig.

In het kader van de referentietaak Milieu en Gezondheid werd in 2020 een korte literatuurstudie uitgevoerd naar de beschikbaarheid en betrouwbaarheid van meettechnieken voor pfas in lucht en depositiestalen.

In Vlaanderen is er één laboratorium aanwezig dat pfas kan meten in depositie. Voor pfas in lucht is er momenteel geen gevalideerde methode operationeel. Onder de VITO-referentietaken (Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek) werd voor 2021 een onderzoek goedgekeurd naar meetmethoden voor de bepaling van pfas in lucht. Het onderzoek loopt over twee jaar. In 2022 zal een meetmethode worden geselecteerd en gevalideerd.

Excuseer dat ik dat allemaal aflees, maar het is zo technisch en ik wil geen fouten maken. De experten binnen de administratie hebben dat natuurlijk zeer nauwkeurig op papier gezet voor collega Schauvliege.

Dan kom ik bij de derde vraag. Ik kan bevestigen dat de risico’s in kaart worden gebracht. Er wordt ook rekening mee gehouden. Want we willen voorkomen dat er zich ernstige verstoringen voordoen bij het ontgraven en het hergebruik van bodemmaterialen. Bij het afleiden van de aangepaste toetsingswaarden werd rekening gehouden met de haalbaarheid. Meer in het bijzonder werd rekening gehouden met achtergrondgehalten in de bodems in Vlaanderen.

Wat uw vierde vraag betreft: de herziening van het beschrijvend bodemonderzoek van de 3M-site in Zwijndrecht is in uitvoering. In dat onderzoek worden alle verspreidingsmogelijkheden onderzocht. Het is heel goed dat dat zo goed en zo breed mogelijk wordt onderzocht.

De verplichtingen die gelden volgens de bepalingen van het grondverzet, worden gevolgd. Gelet op de nabijheid van een terrein waar pfas werd geproduceerd, moet volgens de richtlijn pfas als een verdachte stof worden beschouwd. Dat betekent dat pfas moet worden geanalyseerd om een technisch verslag te kunnen opmaken.

Het is allemaal zeer ingewikkeld, collega Schauvliege, maar ik heb geprobeerd om mij zeer nauwkeurig aan de tekst te houden, zodat ik zeker niets verkeerds zeg. De experten ter zake zitten bij de administratie.

Mevrouw Schauvliege heeft het woord.

Minister, hartelijk dank voor uw uitvoerige antwoord. Het was inderdaad een uitvoerige vraag over een ingewikkelde problematiek, maar waar toch heel veel ongerustheid over heerst. Het gaat over een zeer persistente stof, die niet afbreekt en die accumuleert in het leefmilieu, in mens en dier. Ik denk dat we niet voorzichtig genoeg kunnen zijn voor onze gezondheid, zowel van onszelf als van onze omgeving.

Ondertussen zijn de graafwerken op Linkeroever begonnen. Dat is vlak naast de site waar zich met pfas vervuild slib bevindt. Die gronden worden onder andere naar groenpool Wonderwoud in Lochristi en Gent gebracht. Dat is een plek waar zandwinning is gebeurd door De Vlaamse Waterweg (DVW), maar waar het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) op dit moment een groenpool ontwikkelt in samenwerking met de stad Gent, voor de inwoners van Gent en omgeving. Minister, kunt u garanderen dat die gronden niet gecontamineerd zijn met pfas en dat het risico op de bijkomende verspreiding van dit vervuilde slib richting Gent en de groenpool onbestaande is?

De heer Danen heeft het woord.

Minister, zoals u hebt aangehaald, hangen de meeste milieufactoren met elkaar samen. Je kunt de zaken moeilijk helemaal van elkaar scheiden. Dat hebt u ook toegelicht.

Ik heb goed naar uw antwoord geluisterd. En wat me daarin opviel, is dat u zei dat Europa aan het voorbereiden is om een twintigtal bijkomende risicovolle chemische substanties te laten onderzoeken binnen drinkwater, en dat de lidstaten dan vrij zijn om daar een keuze in te maken die hen het best uitkomt in functie van een gezond drinkwaterbeleid.

Ons land – zo heb ik het toch altijd begrepen – staat onder andere bekend om zijn goede kwaliteit van het drinkwater dat uit de kraan komt. Ook het brede netwerk daarrond is heel bekend en ook heel interessant. Ik zou u willen vragen om ook op dat vlak ambitieus te zijn, om daar niet het minimale te doen maar om ervoor te zorgen, ook toekomstbestendig, om de meeste nieuwe chemische stoffen die zich voordoen in de omgeving, ook te laten testen op het drinkwater. Bent u op bereid om op dat vlak ook een ambitieus beleid aan de dag te leggen?

Minister Demir heeft het woord.

Collega Schauvliege, ik heb daarop geantwoord. U weet ook dat er een regeling is voor grondverzet en het gebruik van die regeling. Dit wordt ook opgevolgd. Ik zal dat nog eens op de radar van alle administraties zetten, om dat zeker goed in de gaten te houden want we willen situaties natuurlijk vermijden.

Collega Danen, ik kan u bevestigen dat we alles op alles zullen zetten om de kwaliteit verder te blijven beschermen. Ik stel ook vast dat heel wat experten, ook binnen de diensten, daar de lat hoog leggen.

Mevrouw Schauvliege heeft het woord.

Hartelijk dank minister om daar inderdaad nog eens iedereen extra attent op te maken. Ik denk dat het zeer belangrijk is, want er wordt dagelijks heel wat grond verzet. We moeten toch absoluut voorkomen en vermijden dat we mogelijk vervuilde of schadelijke stoffen verspreiden over heel Vlaanderen. In Nederland is men daar zeer ongerust over, en wij hebben ook een aantal sites waar het risico groot is. Dus ik dring toch aan op heel strenge normering en absolute voorzichtigheid om te voorkomen dat we een probleem dat nu misschien gelokaliseerd is, gaan verspreiden over heel Vlaanderen. Ik vraag er extra aandacht voor en ik denk dat dat zeker bijkomend onderzoek vereist.

De vraag om uitleg is afgehandeld.