Het ontbreken van een Beleidsplan Ruimte Vlaanderen

Mevrouw Pira heeft het woord.

Minister, met het decreet van 8 december 2017 houdende wijziging van diverse bepalingen inzake ruimtelijke ordening, milieu en omgeving werd in de Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening het systeem van beleidsplanning ingevoerd. Pas op dat moment werd er een rechtsgrond gecreëerd voor een Beleidsplan Ruimte Vlaanderen (BRV). Artikel 2.1.1, §1, van de codex definieert een ruimtelijk beleidsplan als volgt: “Een ruimtelijk beleidsplan bestaat uit een strategische visie en een of meer beleidskaders die samen het kader aangeven voor de gewenste ruimtelijke ontwikkeling. Het ruimtelijk beleidsplan is erop gericht samenhang te brengen in de voorbereiding, de vaststelling en de uitvoering van beslissingen in de ruimtelijke ordening. Het is realisatiegericht. De strategische visie omvat een langetermijnvisie voor de ruimtelijke ontwikkeling. Een beleidskader bevat operationele beleidskeuzes voor de middellange termijn en actieprogramma’s voor een thema of voor een gebiedsdeel. Beleidskaders beschrijven onder meer hoe en met wie de gewenste ruimtelijke ontwikkeling wordt gerealiseerd.”

Zonder een goedgekeurd Beleidsplan Ruimte Vlaanderen is er geen kader dat aangeeft welke ruimtelijke ordening Vlaanderen wenst te realiseren. Volgens artikel 2.1.5, §2, van de codex omvat de opmaak en de vaststelling van het BRV minstens de volgende stappen wat betreft strategische visie en beleidskaders. Wat de strategische visie betreft: a) een voorlopige vaststelling van de visie door de Vlaamse Regering; b) een standpunt van het Vlaams Parlement over de voorlopig vastgestelde visie, vermeld in punt a); c) een definitieve vaststelling van de visie door de Vlaamse Regering; d) de bekrachtiging door het Vlaams Parlement van de definitief vastgestelde visie, vermeld in punt c). Wat de beleidskaders betreft: a) een voorlopige vaststelling door de Vlaamse Regering; b) een definitieve vaststelling door de Vlaamse Regering.

Momenteel is het proces slechts gevorderd tot een voorlopige vaststelling van de strategische visie door de Vlaamse Regering, punt a) dus. Wat de beleidskaders betreft, is er zelfs nog geen sprake van een voorlopige vaststelling door de Vlaamse Regering. Wij hebben althans niets in die aard gevonden. Zonder definitief vastgestelde strategische visie en definitief vastgestelde beleidskaders is het BRV een lege strategie zonder uitvoering en dus feitelijk onbestaande.

In de indicatieve planning van hetgeen de regering nog in het parlement behandeld wenst te zien voor het einde van deze legislatuur, is er geen sprake van een agendering van de strategische visie.

Wat betreft de beleidskaders – waarvan u in november 2017 in deze commissie het belang voor de realisatiegerichtheid onderstreepte, aangezien “de beleidskaders focussen op concrete acties” –, stelde u reeds op 30 januari 2018: “We zijn volop bezig met de verdere uitwerking en concretisering van de beleidskaders. Onze bedoeling is om dat in het voorjaar 2018 ook vast te leggen.” We zijn dus nu een jaar later.

In het regeerakkoord van de huidige Vlaamse Regering ‘Vertrouwen, verbinden, vooruitgaan’, afgerond op 22 juli 2014, werd volgende centrale ambitie opgenomen: “We realiseren het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen (BRV) als opvolger van het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (RSV). Het BRV is de basis voor een strategisch, dynamisch en realisatiegericht ruimtelijk ontwikkelingsbeleid.”

Minister, klopt het dat u de strategische visie van het BRV deze legislatuur niet meer aan het parlement zult voorleggen voor een standpunt, zoals voorzien in artikel 2.1.5, §2, 4°, b), van de codex, noch voor een bekrachtiging van de definitief vastgestelde visie, zoals voorzien in artikel 2.1.5, §2, 4°, d), van de codex? Indien de eerste vraag bevestigd wordt, kunt u dit uitstel verklaren?

Plant u nog een of meerdere beleidskaders vast te stellen in deze legislatuur, zoals bepaald in artikel 2.1.5, §2, 5°, a) en b), van de codex, en reeds beloofd sinds het voorjaar 2018? Indien er geen beleidskaders zullen worden vastgelegd deze legislatuur, kunt u dit uitstel verklaren?

Indien uit uw antwoorden blijkt dat er deze legislatuur niet meer zal worden voldaan aan de essentiële stappen voor de vaststelling van een BRV, hoe kunt u verantwoorden dat de meest centrale ambitie van het regeerakkoord met betrekking tot ruimtelijke ordening niet gehaald wordt?

Minister Schauvliege heeft het woord.

Collega Pira, bedankt dat u zo’n groot supporter bent van het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen en de grote omslag die we daar maken. Ik denk dat we deze legislatuur daar heel belangrijke stappen hebben gezet, en ook nog zullen zetten, want de legislatuur loopt ook nog door. 

We hebben er vorige zomer inderdaad voor gezorgd dat de strategische visie van het BRV goedgekeurd is. U weet dat we deze legislatuur eigenlijk voor een forse onderbouwing hebben gezorgd. We hebben een studie opgemaakt om de maatschappelijke kosten-batenanalyse te maken. Op die manier kunnen we ook beredeneerd en gefundeerd die beslissingen over het ruimtegebruik nemen.

De goedkeuring van dat strategisch plan van het BRV hangt samen met een aantal heel belangrijke andere decreten die een doorwerking hebben op dat BRV. Ik heb het natuurlijk over het Instrumentendecreet, de woonreservegebieden, de bestemmingsneutraliteit voor de winning van hernieuwbare energie, de watergevoelige openruimtegebieden, de intergemeentelijke commissie voor ruimtelijke ordening en bescherming van de waardevolle bossen.

Dat is allemaal mee goedgekeurd. Die zitten allemaal voor advies bij de Raad van State. Ik heb dat daarnet al gezegd. Die termijn is eigenlijk al verlopen. De Raad van State moest al lang advies gegeven hebben. Maar men zit daar eigenlijk met te veel werk, waardoor daar een probleem naar timing is. Voor mij is het heel belangrijk dat we eerst het Instrumentendecreet definitief goedgekeurd moeten hebben, voor we kunnen werken aan die beleidskaders. Ik vind het cruciaal – en dat is ook de keuze van de Vlaamse Regering – dat we ervoor zorgen dat er 100 procent schadevergoeding is, dat de instrumenten er zijn, voor je die beleidskaders kunt uitwerken. Dus ik hoop dat dat hier ook snel door het parlement goedgekeurd kan worden.

De inhoudelijke lijnen van het BRV hebben we wel al goedgekeurd. Dat betekent eigenlijk dat de provincies, gemeenten en intergemeentelijke beleidsplanning al volledig in die lijn kan liggen. Dat is ook zo gecommuniceerd en men kan daar eigenlijk ook mee van start gaan, wanneer men dat wil.

Ik hoop dat we die adviezen van de Raad van State snel binnenkrijgen. Die moesten er al zijn. Dan kunnen we ook snel richting Vlaamse Regering komen.

Het is niet zo dat we ondertussen niets ondernomen hebben. We hebben subsidies verleend rond ontharding. Die zijn een groot succes. We hebben de codex aangepast. Dus op dat vlak voel je dat er veel beweegt op het terrein en dat iedereen ook mee is in dat verhaal. Dat is ook wel belangrijk: dat we ook zeker het draagvlak verruimd hebben en dat iedereen dit verhaal nu ook wel meedraagt.

Mevrouw Pira heeft het woord.

Minister, u weet dat ik het al een paar keer gevraagd heb. Ik moet dus vaststellen dat het BRV er niet zal komen in zijn definitieve vorm in deze legislatuur. Ik ben niet de enige die vindt dat je eigenlijk de kar voor het paard spant als je eerst met een aantal andere dingen komt – met Instrumentendecreet, woonreservegebieden – zonder dat globale kader. Ook de Strategische Adviesraad Ruimtelijke Ordening - Onroerend Erfgoed (SARO) – uw adviesraad – zegt dat, ook de Vlaamse Vereniging voor Ruimte en Planning (VRP) zegt dat. Eigenlijk moet je daar niet voor gestudeerd hebben om eerst te weten waar je je huis zet, vooraleer je ergens een keuken bouwt. Wat u nu aan het doen bent, komt daar eigenlijk wel op neer.

In 2016 heeft onze minister-president gezegd dat het BRV voor een radicale omslag gaat naar een doordacht en zuinig ruimtegebruik, waardevolle open ruimte, een radicale omslag naar een slimmere ruimtelijke ordening. Hij heeft gezegd dat die omslag nu moet beginnen en dat we ambitieus moeten zijn. Ik merk nu dat het BRV er deze legislatuur niet komt. Minister, de vele mensen die op straat komen, verwijten u niet dat u niets doet, maar dat u te weinig doet en dat het te traag gaat. Daar is dit proces zo’n voorbeeld van. Minister, ik vraag mij gewoon af – en u lanceert tegenwoordig heel verregaande voorstellen rond vliegtaks enzovoort – waarom u niet verder kunt met dit belangrijke BRV.  Wie of wat – en u kunt dit onder ons eerlijk zeggen in deze commissie – dwarsboomt u? Dat zou ik zo graag willen weten.

En eventueel mogen de collega’s mij ook antwoorden. Hoe komt het dat u machteloos bent om deze legislatuur niet met de opvolger van het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen te komen en die betonstop in een kader te plaatsen?

De heer Tobback heeft het woord.

Ik sluit me volmondig aan, zeker bij de laatste opmerking van mevrouw Pira en bij de vaststelling dat het inderdaad een bizarre volgorde is om eerst een hoop uitzonderingen in de codex in te schrijven, dan te proberen om instrumenten te bedenken en dan een plan vast te leggen wat men daarmee zal doen. Normaal gezien legt men eerst de doelstellingen vast en zet men dan de juiste instrumenten in na discussie daarover. Maar ik merk dat instrumenten om links en rechts een aantal beslissingen ad hoc te kunnen nemen voor deze Vlaamse Regering belangrijker zijn dan het vastleggen van een kader waar we met die beslissingen naartoe willen.

U legt een aantal op zijn minst een beetje onduidelijke en vage maar toch voluntaristische verklaringen af over het klimaatbeleid. Een BRV dat bijvoorbeeld vastlegt dat enkel wordt gebouwd waar er alternatieve vervoersmiddelen beschikbaar zijn en daar vervolgens voor in instrumenten voorziet, zou een wervend project van de Vlaamse Regering kunnen zijn. De kans om dat wervend project te maken, hebt u echter bij dezen helemaal laten varen. Misschien dat een aantal mensen in deze commissie hun hand willen opsteken om te zeggen dat het hun schuld is omdat zij dit binnen de Vlaamse Regering tegenhouden, maar onder ons gezegd en gezwegen, minister, het wordt ook wel duidelijk dat u er ook niet verschrikkelijk hard aan trekt en dat de goesting ook niet gigantisch groot is om een duidelijk beleidskader te maken over de manieren waarop we in Vlaanderen willen wonen en ons verplaatsen, en dat op een bindende, verstandige manier aan elkaar te knopen. En dat is jammer, want eigenlijk is dat de meerwaarde die een Vlaamse Regering zou moeten hebben. Wanneer de Vlaamse Regering daar de moeite niet voor doet, dan schiet ze onvoorstelbaar te kort en niet alleen tegenover al die mensen die nu op straat komen.

De heer Ronse heeft het woord.

Wat mij opvalt in de klimaatdebatten die de laatste tijd worden gevoerd, is dat het aspect ruimtelijke ordening daar eigenlijk nauwelijks in aan bod komt, terwijl we allemaal weten – en professor Delbeke, die een toppositie bij de EU bekleedt, heeft dat ook aangegeven – dat ruimtelijke ordening het beleidsdomein bij uitstek is dat een impact heeft op klimaat. Dit BRV is dus de sleutel om iets zeer ingrijpend en fundamenteel te doen voor het klimaat.

Op dit moment is er van onderuit een enorme vraag naar maatregelen voor het klimaat, maar ik hoor zeer weinig klanken om iets te doen met die ruimtelijke ordening. Op dit moment zitten we ook met lokale besturen die ongeacht hun kleur – ik verwijs naar het debat van vanmorgen tussen de burgemeester van Antwerpen en de burgemeester van Mechelen – een uitgesproken wens hebben om iets te doen aan het klimaat. Er is dus absoluut de lokale politieke wil om iets te doen. In dat opzicht is het jammer dat er vandaag geen kant-en-klaar BRV op tafel ligt. Ik hoop dat de beleidskaders, die de eigenlijke vertaling zijn van het witboek naar het BRV zelf, nog altijd op tafel liggen en dat daar nog altijd over gesproken wordt.  Minister, kunt u iets meer zeggen over die beleidskaders?

Dit onderwerp is in deze commissie al meermaals besproken. Mevrouw Pira, ik denk dat u het ermee eens bent dat er de afgelopen jaren gigantisch werk is verzet en dat er een ander denkpatroon is ontstaan. De heer Ronse verwijst naar de steden, die aanvoelen dat er een draagvlak bestaat. Dus zelfs de lokale besturen zitten vandaag in een ander denkkader en denkproces en zijn bereid om met nieuwe denkpatronen en instrumenten aan de slag te gaan. Dit is het resultaat van het debat dat we hier al hebben gevoerd en van de trekkracht die u aan dit dossier hebt gegeven. Maar uiteraard zijn wij allemaal benieuwd wanneer dit zal landen. Ik twijfel echter niet aan uw trekkracht binnen de regering en aan het feit dat u daar op uw strepen staat en de wil hebt om dat effectief te doen landen en daarmee naar het parlement te komen. U hebt daarvoor ondersteuning binnen de regering nodig, en dat wens ik u ook heel sterk toe. Ik hoop dat we dit nog voor het einde van deze legislatuur verder kunnen bespreken met zicht op de uiteindelijke resultaten.

Minister Schauvliege heeft het woord.

Alle reacties bewijzen wat ik daarnet heb gezegd, namelijk dat de mentale shift is gemaakt. Niets houdt de lokale besturen, de steden en de provincies tegen om daar werk van te maken. Zij hebben nu ook al instrumenten, maar wij willen die sterker maken. En daarom is het Instrumentendecreet zo belangrijk.

Mevrouw Pira, er is een verschil tussen uw en onze manier van werken in veel van die thema’s. In plaats van een revolutie willen wij stap voor stap te werk gaan met respect voor het eigendomsrecht van mensen. Men kan alles omkeren en eerst de doelstellingen vastleggen en pas dan nadenken over de manier om dat te betalen en te realiseren. Wij willen eigenlijk het omgekeerde doen: eerst de context kennen en pas dan werk maken van de doelstellingen. Dat is een andere manier van aan politiek doen, ik geef dat toe. U doet dat op een andere manier: u stelt een ambitieuze doelstelling voorop en denkt dan pas na over de manier om dat te betalen. De Vlaamse Regering werkt op een redelijke en realistische manier.

De bestemmingsneutraliteit voor de winning van hernieuwbare energie, de woonreservegebieden, de watergevoelige openruimtegebieden, ze zijn allemaal door de Vlaamse Regering goedgekeurd. We wachten op advies van de Raad van State. Ook de waardevolle bossen zitten daarbij, en het Instrumentendecreet. Daar is heel hard aan gewerkt en er is een uitgebreide gereedschapskoffer die voor iedereen beschikbaar is.

Maar nogmaals, wij wachten daar ook niet op. Ik verwijs nog eens naar de onthardingssubsidies van 5 miljoen euro. We hebben gigantisch veel aanvragen gekregen, wat aantoont dat dat op het terrein enorm leeft en dat men er eigenlijk al mee bezig is. We hebben die shift gemaakt, ook al is nog niet alle architectuur helemaal uitgewerkt omdat we de formele procedure moeten volgen. Het is de eerste keer dat dit zo leeft in Vlaanderen en dat iedereen ermee bezig is.

Ik lees dat ook heel wat BV's daarmee bezig zijn op het terrein. Dit weekend nog stond in de krant een artikel over mensen die steeds meer kiezen voor gedeelde woningen, voor kangoeroewoningen. Die omslag is echt gemaakt en dat is de grote verdienste van deze Vlaamse Regering. Het klopt dat we er nog niet formeel zijn en ik hoop dat dat allemaal in de komende maanden in de plooi zal vallen. We moeten nu eenmaal formele stappen zetten. Ik vind dat de Vlaamse Regering daar goed werk heeft verricht, maar ik zou heel graag hebben dat we dat kunnen doen met respect voor het eigendomsrecht en met de juiste instrumenten. Laat ons dat eerst volledig valideren voor we die andere stappen kunnen zetten.

Minister, hoe meer u het draagvlak schetst, hoe groter het raadsel wordt waarom dat huis er nog niet is. U zegt dat we een andere manier van aan politiek doen hebben. Ik twijfel heel sterk aan uw manier van aan politiek doen. Pas op, ik ben niet alleen. Ik word hier gesteund door collega's uit de oppositie, maar ook door collega Ronse uit de meerderheid. Wij vragen ons allemaal af, ook in adviesraden, waar het totale kader blijft. Minister, u kunt dat perfect tegelijk doen, maar u kunt toch geen instrumenten lanceren zonder een totaal kader.

Ik kan alleen maar vaststellen dat steeds meer mensen zeggen: ‘act now’, doe iets nu. Het woord ‘nu’ is nog nooit zoveel gehoord als het over klimaat gaat. Buiten zegt men ‘nu’, en binnen bent u een van de belangrijkste instrumenten om de klimaatdoelstellingen te realiseren, weer eens aan het uitstellen naar een volgende regering. U hebt niet geantwoord dat het tijdens deze legislatuur nog zal worden behandeld. Gezien de maanden die ons nog resten, zal dat ook niet zo zijn. U hevelt het dus gewoon over naar een volgende regering.

Minister, ik weet niet of ik moet twijfelen aan u of aan anderen. In elk geval blijft het voor mij een groot raadsel wie dwarsligt binnen uw regering. Dat men dwarsligt, dat is zo zeker als wat.

De vraag om uitleg is afgehandeld.