Integrale waterfactuur en het rapport van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM)

De voorzitter

De heer Beenders heeft het woord.

Minister, mijn vraag om uitleg gaat over de statistieken die begin september zijn verschenen en gaan over de impact van de gewijzigde waterfactuur. Ik moet niet uitleggen welke de wijzigingen zijn. Elk jaar geeft de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) een overzicht en op basis van dat overzicht kan er een evaluatie gebeuren om na te gaan wat de impact is op de betaalbaarheid van de drinkwaterfactuur.

Minister, ik heb eerst uw communicatie gelezen in de media, dan het rapport en dan nog eens uw communicatie. Ik moet heel eerlijk zeggen dat ik niet zo heel goed begrijp waarop u juist hebt gecommuniceerd en of we eigenlijk wel dezelfde studie hebben gelezen.

Ik geef een overzicht. Uw communicatie was goed nieuws. U zegt in de media dat op basis van deze cijfers de vrees ongegrond was dat meer gezinnen hun factuur niet zouden kunnen betalen en dat drinkwatermaatschappijen wanbetalers nu vaker een afbetalingsplan of betalingsuitstel voorstellen zodat ze de waterkraan niet dicht hoeven te draaien. Het betalingsuitstel is gestegen met 22,4 procent tot 75.156, wat meteen het hoogste is in 5 jaar. De herinneringsbrief is in een jaar tijd gestegen met 18,9 procent en zit nu op 585.271. Er zijn 27,2 procent meer ingebrekestellingen. Dat zit op dit moment op 220.379 en dat is dan ook het hoogste in 5 jaar. Het aantal afbetalingsplannen is zelfs verdubbeld in verhouding tot 5 jaar geleden. Die zijn in een jaar tijd gestegen met 13,9 procent tot 63.221.

De enige daling is het aantal afsluitingen. Daarin hebt u gelijk: die zijn gedaald met 33,3 procent. Maar in de studie staat dat die daling een gevolg is van personeelstekort. De watermaatschappijen refereren dus aan een personeelstekort. Ik kan uit de studie niet echt opmaken dat die daling van de afsluitingen komt door een betere betaalbaarheid, zeker niet omdat alle andere punten die ik net heb vernoemd, toch wel exponentieel zijn gestegen.

Uw communicatie en die studie bezorgden mij een aantal vragen, vooral omdat u al had aangekondigd dat er een evaluatie zou komen. Ik dacht dat er een wijziging zou komen, maar uit deze communicatie begrijp ik dat alle ongerustheid voor niets is geweest en dat alles in orde is.

Minister, kunt u de interpretatie van de cijfers in het rapport van de VMM betreffende de statistieken van het algemeen waterverkoopreglement meedelen aan deze commissie? Waarom hebt u het aantal afsluitingen voor 2016 als positief gecommuniceerd terwijl in het rapport heel duidelijk staat dat deze daling te wijten is aan personeelstekort? Welke beleidswijzigingen gaat u voorstellen om de slechte cijfers om te buigen zodat de waterfactuur voor de Vlamingen weer betaalbaar wordt? Wanneer zult u de evaluatie van de hervormde waterfactuur afronden en de eerste wijzigingen voorstellen aan de commissie?

De heer Danen heeft het woord.

Minister, mijn vraag om uitleg sluit hierbij aan omdat de basis ervan over hetzelfde rapport gaat. Omdat de voorziening van leidingwater en de opvang, afvoer en zuivering van afvalwater deel uitmaken van de basisbehoeften van burgers en bedrijven, heeft uw overheid regelgeving opgesteld.

Het zou ons te ver leiden alles hier aan te raken, maar het decreet betreffende water voor menselijke aanwending bepaalt de contouren. Het algemeen waterverkoopreglement legt de rechten en plichten vast van de watermaatschappijen, rioolbeheerders en klanten. Verder bepaalt dit reglement de regels voor de levering van leidingwater, de sanering van het afvalwater, de afvoer van regenwater en de aanrekening van de kosten. Op dat vlak is er in de voorbije jaren heel wat werk geleverd. In aanvulling hierop kunnen de watermaatschappijen zelf of de rioolbeheerders bijkomende voorwaarden opleggen, wat sommigen van hen ook doen.

De integrale waterfactuur bestaat uit drie componenten: de drinkwatercomponent, de gemeentelijke en de bovengemeentelijke saneringscomponent. Voor de drinkwatercomponent besliste de Vlaamse Regering in het voorjaar van 2016 om de tariefregulering via een nieuwe methode te laten verlopen. Hierover is in dit parlement al vaker van gedachten gewisseld.

Door deze nieuwe methode leggen de watermaatschappijen de evolutie van de tarieven voor de komende zes jaar vast in een tariefplan. Zo geven de watermaatschappijen een kijk op de verwachte evolutie van hun kosten en opbrengsten voor drinkwatervoorziening en leggen ze een tariefpad vast voor de komende jaren. Het eerste plan heeft betrekking op de periode 2017-2022.

De WaterRegulator kreeg de nieuwe opdracht toezicht te houden op de tariefbepaling. De regulator gaat na of de watermaatschappijen de tariefplannen opstelden volgens de vastgestelde regels en of ze onderbouwd zijn. Eind 2016 keurde de regulator de tariefplannen goed, al dan niet na aanpassingen.

Recent maakte de VMM de statistieken voor 2016 bekend. De resultaten hiervan maken ons bezorgd. Zo scoren alle parameters (betalingsuitstel, herinneringsbrieven, ingebrekestellingen, afbetalingsplannen) slechter, wanneer we ze vergelijken met de jaren voordien.

Minister, hoe interpreteert u de stijging van volgende parameters: stijging van de abonnees met betalingsuitstel, stijging van de abonnees die een herinneringsbrief kregen, stijging van ingebrekestellingen, stijging van afbetalingsplannen? Werd de stijging van deze parameters verwacht?

In de schoot van welke commissies of werkgroepen worden deze cijfers verder geanalyseerd en geëvalueerd? Uit een eerdere communicatie van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) blijkt dat de meeste abonnees bij gelijkblijvend watergebruik in 2017 meer zullen betalen dan in 2016. Verwacht u dat de eerder genoemde parameters in 2017 nog roder zullen kleuren dan nu al het geval is? Wat gaat u doen om de betaalbaarheid van de waterfactuur te bevorderen? Wanneer mogen we de al lang aangekondigde evaluatie van de nieuwe methodologie verwachten? Voor De Watergroep werden eind 2016 enkel de aangepaste tarieven voor 2017 goedgekeurd. Voor de periode 2018-2022 beoordeelde de WaterRegulator de onderbouwing van de tarieven als onvoldoende. Is er op dat vlak ondertussen vooruitgang geboekt?

Minister Schauvliege heeft het woord.

Collega's, de eerste reeks vragen gaat over de parameters die gestegen zijn. Twee elementen zijn van groot belang. Het eerste element, dat staat expliciet in het rapport zelf, waarvan ik hoop dat u het hebt gelezen, is dat De Watergroep in 2015 een nieuw klantenopvolgingssysteem in gebruik heeft genomen, waardoor ze een achterstand wat betreft de facturatie hebben gehad. Ze hebben in 2016 een inhaalbeweging gedaan. Dat heeft dus een effect op het totaalbeeld.

Het tweede element vind ik cruciaal. Het is opmerkelijk dat de vraagstellers aangeven dat alle parameters zijn gestegen, namelijk betalingsuitstel, herinneringsbrieven, ingebrekestelling en afbetalingsplannen. Dat is natuurlijk niet moeilijk, want wij hebben dat verplicht gemaakt. Wij hebben een algemeen waterverkoopreglement gemaakt. Wij hebben gezegd aan de drinkwatermaatschappijen welke procedure zij verplicht moeten volgen voor ze de ultieme stap zouden kunnen zetten. Waar dat vroeger niet gebeurde, moet iedereen nu die stappen ondernemen. Het is dan ook maar logisch dat dan het aantal van die brieven en herinneringsbrieven de hoogte ingaat. Ik vind het opmerkelijk dat dit wordt aangehaald als zijnde een groot probleem. Het toont aan dat het algemeen waterverkoopreglement werkt en dat op dezelfde manier te werk wordt gegaan.

Het ontwerprapport is zoals altijd besproken met de drinkwatermaatschappijen en de klankbordgroep algemeen waterverkoopreglement. Daar zitten de VMM, de WaterRegulator, het Steunpunt Armoedebestrijding, Samenlevingsopbouw Vlaanderen, de VVSG, de Vlaamse Ombudsdienst, AquaFlanders, Netwerk tegen Armoede en het Vlaams Energieagentschap (VEA) in. Zij zitten daar allemaal rond de tafel.

Ik wil jaarlijks een gedetailleerde rapportering om op die manier de toepassing van het waterverkoopreglement van dichtbij op te volgen. Ik kan natuurlijk niet zomaar voorspellingen doen over de verschillende indicatoren voor de komende jaren, maar de cijfers geven aan dat het beleid met betrekking tot afsluiting wel werkt. Uiteraard moet dat verder worden opgevolgd en uiteraard zullen wij ook op basis van de evaluatie die we doen, kijken welke conclusies we trekken. Ik wil blijven beklemtonen dat elke afsluiting er één te veel is en dat we dat zo veel mogelijk moeten vermijden, tenzij het het ultieme middel is voor iemand die moedwillig de factuur niet betaalt.

Dan kom ik tot het vermelde personeelstekort. Dat geldt natuurlijk niet voor alle drinkwatermaatschappijen. We moeten lezen wat er in het rapport staat. Een aantal drinkwatermaatschappijen heeft gemeld dat het lagere aantal afsluitingen mede het gevolg is van een personeelstekort. Het rapport stelt dus niet dat de daling te wijten is aan personeelstekort. Naar aanleiding van uw vraag hebben we de vraag gesteld hoe het nu zit. Het blijkt dat er vooral bij FARYS problemen met personeel zijn geweest en dat daar minder afsluitingen zijn geweest. Ze benadrukken dat het erg onwaarschijnlijk is dat zij daardoor een algemene tendens zouden kunnen vertekenen. De vier grote drinkwatermaatschappijen delen de conclusie dat het beleid om naar minder afsluitingen te komen, vruchten afwerpt. Zo heeft ook water-link door een betere samenwerking met het OCMW Antwerpen het aantal afsluitingen kunnen halveren in 2016 tegenover 2015.

Wanneer we dan de trend bekijken voor het aantal aanvragen tot afsluiten bij de lokale adviescommissie (LAC) wegens wanbetaling en het aantal door het LAC behandelde dossiers, dan zien we dat het aantal negatieve adviezen stijgt. Er wordt dus vaker expliciet beslist dat het niet mag worden afgesloten. Dat bepaalt dus ook mee dat er inderdaad minder wordt afgesloten aan het einde van de rit. De trend van het aantal afsluitingen stijgt dus niet.

Collega's, ik wil nog eens herhalen dat het niet alleen te verklaren is door personeelstekort – dat heb ik daarnet al duidelijk aangegeven – maar wel door het feit dat we een aantal schotten hebben ingebouwd, en ook door de verplichte advisering van het LAC.

Let ook op de aanzienlijke daling van het aantal gerechtelijke invorderingen. Dat is met 14 procent gedaald ten opzichte van 2015. Dat wijst erop dat meer dossiers een oplossing hebben gevonden. Ik ben het dus helemaal niet eens met wie hier de conclusie uit trekt dat het slechte cijfers zijn. Over de gerapporteerde periode 2012-2016 is het aantal afsluitingen in 2016 het laagst, ook als we alleen de cijfers nemen van de drinkwatermaatschappijen waar geen personeelstekort is. We zien ook dat de inzet van beleidsinstrumenten ter preventie van afsluiting stijgt. Dat werkt dus ook wel.

Natuurlijk wordt er ook bijkomend ingezet op specifieke ondersteuning van de LAC-medewerkers die die dossiers moeten behandelen. Die zal onder meer bestaan uit de specifieke informatieve website en een extra vorming die wordt aangeboden in samenwerking met armoedeverenigingen. Ook bij de VMM loopt het optimalisatietraject van het algemeen waterverkoopreglement. U weet dat we daar tot een evaluatie en een bijsturing zullen komen indien dit mogelijk zou zijn.

Hoe zit het met de evaluatie van de tariefstructuur? Die is lopende. Er is een gefaseerde aanpak uitgewerkt die rekening houdt met de beschikbare data en middelen. Meerdere deelonderzoeken, waaronder een prijsvergelijking, worden uitgevoerd. De bedoeling is om daar dan de juiste conclusies uit te trekken.

Wat gebeurt er allemaal? Het gaat natuurlijk om de betaalbaarheid van de waterfactuur. De vraag is of het algemeen waterverkoopreglement en de statistieken voldoende zijn om de juiste conclusies te kunnen trekken. Ik denk dat ik hiermee alle vragen heb beantwoord.

De heer Beenders heeft het woord.

Minister, u mag het rapport inderdaad interpreteren zoals u dat wilt. U bent de bevoegde minister. U mag dat volledig naar uw goeddunken doen. Het lijkt echter alsof u tevreden bent dat de cijfers inzake de betalingsuitstellen, de herinneringsbrieven, de ingebrekestellingen en de afbetalingsplannen zijn gestegen. Volgens u bewijst dit dat het algemeen waterverkoopreglement werkt. Dit bewijst dat echter net niet. De mensen horen niet in die statistieken te zitten. Indien de waterfactuur voor de Vlaamse gezinnen betaalbaar zou zijn, zouden de mensen niet in de statistieken zitten, zouden ze geen betalingsuitstel moeten vragen, zouden ze geen herinneringsbrieven krijgen en zouden ze geen afbetalingsplan moeten aanvragen. Tussen 2012 en 2016 zijn de cijfers in sommige gevallen verdubbeld. In andere gevallen gaat het om de hoogste cijfers in vijf jaar tijd.

Ik heb het dan niet over de afsluitingen. Ik hoop echt dat u gelijk hebt en dat die daling niet enkel een gevolg van het personeelstekort is. Indien we ervoor kunnen zorgen dat er morgen geen afsluitingen meer worden uitgevoerd, dan zou dat de beste beslissing zijn die u kunt nemen. Ik vind dat het in deze tijd en in een welvarend land als België onverantwoord mensen van water af te sluiten. Op dat vlak zijn we bondgenoten. Ik vind het echter te kort door de bocht een hoerastemming te uiten door op het aantal afsluitingen te alluderen. Het aantal betalingsuitstellen is zo fel gestegen dat we ons zorgen moeten maken. Als die mensen een betalingsuitstel vragen voor hun waterfactuur, zullen ze allicht ook problemen hebben met andere facturen, zoals de stroomfactuur. We belanden dan in een fase waarin die mensen de komende jaren enkel financiële problemen zullen krijgen. We moeten de ambitie hebben die cijfers naar beneden te brengen. Ik hoop dat u dit kunt bevestigen.

Wat de wijzigingen aan de factuur betreft, heb ik uit uw antwoord afgeleid dat de waterfactuur in 2018 zal veranderen. Is dat proces nog lopende? Zullen die wijzigingen in de loop van 2018 worden doorgevoerd of is 1 januari 2018, zoals in het verleden is aangekondigd, nog steeds de streefdatum?

De heer Danen heeft het woord.

Minister, bedankt voor uw antwoord. Als het gaat over water, elektriciteit en afval, dan gaat het toch over een aantal basisdiensten die sterk zijn gereguleerd. Het is een goede zaak dat dit gebeurt. De mensen kunnen niet zonder deze zaken. De overheid moet voor een eerlijke en betaalbare prijs zorgen.

Wat ik uit het rapport concludeer, verwondert u. Ik moet zeggen dat uw conclusies mij een beetje verwonderen. Ik begrijp wat u hebt gezegd. Volgens u is een andere methodologie gevolgd en kunnen we daardoor niet echt stellen dat er een stijging of een daling is. Vroeger deed elke watermaatschappij haar eigen ding. We kunnen dan ook moeilijk conclusies trekken uit wat de voorbije jaren is gebeurd. Ik wil dat aannemen. U kunt echter niet ontkennen dat 225.000 ingebrekestellingen zijn uitgeschreven en dat dit een zeer groot aantal is. Daar kunt u niet langs kijken.

Ik stel me de vraag hoe u ervoor wilt zorgen dat aantal naar beneden te krijgen. Het gaat immers echt om een groot aantal. Ik dring dan ook aan op een evaluatie hiervan. In welk gremium zult u deze parameters evalueren? Dit moet snel, grondig en objectief gebeuren. Ik houd niet van welles-nietesspelletjes. De cijfers zijn wat ze zijn. Over de grootte van de stijging wil ik nog discussiëren, maar u kunt er niet omheen dat de absolute cijfers zeer hoog liggen. Welk tijdsschema zult u volgen om de parameters te evalueren?

De heer Sanctorum heeft het woord.

Voorzitter, de vraagstellers hebben terecht de nadruk gelegd op de drinkwaterstatistieken. Het rapport betreft echter ook de saneringsstatistieken. Ik heb gelezen dat er enige bezorgdheid bestaat om de kwaliteit van de gegevens die de gemeenten en de rioolbeheerders hebben aangereikt.

Minister, ik kan moeilijk inschatten hoe ernstig die bezorgdheid is. Het is belangrijk dat de juiste gegevens worden geleverd en dat volledig wordt gerapporteerd. Welke conclusies trekt u uit dit item in het rapport?

Minister Schauvliege heeft het woord.

We beschikken over statistieken. Ik heb steeds verklaard dat het zeer belangrijk is dat we de zaken goed kunnen opvolgen. Indien in de procedure van het algemeen waterverkoopreglement een aantal stappen worden verplicht die vroeger niet verplicht waren, is het logisch dat bepaalde parameters stijgen. Daar blijf ik bij.

Er komt een evaluatie. Ik heb steeds gesteld dat we die grondige evaluatie met open vizier zullen bekijken en dat we op basis daarvan zullen nagaan of de tariefstructuur moet worden bijgestuurd. We zullen nagaan of iets moet gebeuren aan het algemeen waterverkoopreglement. We zijn daar volop mee bezig. Ik hoop in 2018 over de resultaten te beschikken en op basis daarvan een aantal conclusies te kunnen trekken.

De informatie waarover we op basis van de rapporten beschikken, is belangrijk met betrekking tot onder meer een aantal prijsvergelijkingen en de verhouding tussen de stappen die worden gezet. Dit zijn zaken die nu grondig worden geanalyseerd.

Water is uiteraard een basisrecht. Dat is de reden waarom we een sterke sociale correctie hebben toegepast op de waterfactuur. De armoedeorganisaties appreciëren dit sterk. Dit is samen met hen uitgewerkt. Ze geven toe dat het een substantiële correctie betreft die tot de betaalbaarheid van de waterfactuur bijdraagt. Met de hervorming hebben we op dat vlak een aantal belangrijke keuzes gemaakt. In 2018 volgt een grondige, objectieve analyse. We zullen dan met open vizier nagaan welke richting we verder moeten inslaan.

Gelukkig kunnen we vaststellen dat het aantal afsluitingen is gedaald. Dat is een goede zaak. Indien we alle afsluitingen uit de wereld zouden kunnen helpen, zou dat uiteraard een nog veel betere zaak zijn. Ik blijf herhalen dat we goed moeten kijken naar alle bepalingen die zijn vastgelegd. Indien iemand niet kan betalen, kan het water ook niet worden afgesloten.

Het gaat vaak over problemen van volksgezondheid, veiligheid, fraude, manifeste onwil om te betalen. Dat zijn de criteria op basis waarvan iemand al dan niet mag worden afgesloten. Voor ons is het ook belangrijk, in het kader van de evaluatie, dat daar ook goed naar wordt gekeken, dat dit op een correcte manier wordt geïnterpreteerd door de LAC’s. Daarom willen we die ondersteuning geven aan die lokale adviescommissies, zodat ze ook een uniforme en correcte manier mee omgaan.

Er was nog een vraag over de saneringsbijdrage van de gemeenten en de cijfers die ontbraken in het document.

De heer Sanctorum heeft het woord.

Er is een luik drinkwaterstatistieken en een luik saneringsstatistieken. Het rapport zegt dat er twijfels zijn over de volledigheid van de gegevens die worden aangereikt door de rioolbeheerders en de gemeenten. Welke conclusies moeten we daaruit trekken? Moet er iets mee gebeuren? Ik zou denken van wel, maar …

De oproep die ik altijd heb gedaan en gelanceerd, is dat de lokale besturen de saneringsbijdragen die zij innen, moeten investeren in het onderhoud of de aanleg van rioleringen. Ik zal laten nagaan hoe het komt, ik ken de reden niet, dat die gegevens niet volledig zijn. Op basis daarvan zullen we kijken hoe we dat nog vollediger kunnen maken.

Als ik het goed begrepen heb, maken de gemeenten in hun boekhouding geen onderscheid tussen wat zij met de middelen uit de saneringsbijdragen aan investeringen en aan onderhoud doen, en sijpelen die gegevens niet door naar de VMM. Dat heeft te maken met facturatie, het ene is zonder btw en het andere met minder btw. Bij de heraanleg van een weg bijvoorbeeld wordt dat onderscheid niet gemaakt en wordt alles gefactureerd. De gemeenten moeten wel die opsplitsing maken om dat door te kunnen geven: specifiek wat aan rioleringswerken geïnvesteerd is.

Het is tamelijk complex om de cijfers uit de boekhouding van de gemeentebesturen te halen. De besturen moeten zelf uitsplitsen, al bij de aanbesteding of de aanduiding van de werken. Het is een kluwen.

De heer Beenders heeft het woord.

Minister, op het punt van de sociale correcties volgen we u helemaal. U hebt dat als enige minister in deze regering bij een gewijzigd beleid aan een armoedetoets onderworpen, wat we voor de elektriciteitsfactuur te weinig hebben gezien. U hebt dat goed gedaan. U hebt daarop geanticipeerd en gezorgd dat de sociale correcties gestegen zijn naar 80 procent. Dat was een goede stap om die groep een betaalbare waterfactuur aan te bieden. We moeten natuurlijk opletten – nu deze waterfactuur al een jaar gehanteerd wordt – dat er niet een groep mensen die nu uit de boot valt met de sociale correctie in de problemen komt door van het ene betalingsuitstel in het andere te komen, net omdat die waterfactuur is gestegen.

Als u de evaluatie wilt doen, kunnen we u al een heel objectieve wijziging meegeven waar u niet mee moet wachten tot 2018: pas het vast recht al aan. Het vast recht is vandaag heel objectief vast te stellen. De watermaatschappijen vragen vandaag in functie van het beleid dat hier beslist is verschillende bedragen naargelang de gezinssamenstelling. Een single betaalt 86 euro, een gezin van vijf betaalt nul euro. Er zijn weinig evaluaties nodig om vast te stellen dat dit niet eerlijk en niet correct is. Als u dat al kunt aanpassen dit jaar, dan ben ik er zeker van dat een aantal cijfers die nu gestegen zijn, volgend jaar al gaan dalen.

Daarnaast hoop ik dat de evaluatie sneller wordt afgerond. Ik had altijd begrepen dat dat voor 2017 gepland was, zodat we eigenlijk vanaf januari 2018 met een gewijzigde factuur zouden kunnen beginnen. Ik begrijp nu dat u dat vooruitzicht verschuift naar 2018. We weten allemaal dat dat een verkiezingsjaar is. Ik hoop dat dat in het voordeel van de Vlamingen is en dat hun factuur wordt aangepast in de positieve zin. In het andere geval vrees ik dat er nog wijzigingen gaan gebeuren deze legislatuur.

De heer Danen heeft het woord.

De timing baart me ook zorgen. U zegt dat u in 2018 wilt evalueren. Dan komt er ten vroegste in 2019 een aanpassing. Als u beseft dat er evenveel geld opgehaald moet worden, zal er een verschuiving gebeuren en dan zullen er andere mensen allicht meer betalen dan mensen die nu minder betalen.