In Antwerpen is de jongste maanden te weinig regen gevallen. Dat geldt bij uitbreiding voor heel Vlaanderen. Volgens de laatste metingen is een derde van de grondwaterstanden zeer laag en bijna een kwart laag voor de tijd van het jaar. In slechts 38 procent van de meetlocaties is de waterstand normaal, in amper één op de twintig staat die hoog.
Die toestand is deels het gevolg van de uitzonderlijk droge zomer van vorig jaar. ‘We dragen natuurlijk de geschiedenis met ons mee’, zegt Vanwanseele. ‘De grond is veel sneller dan vroeger heel droog.’ Vlaanderen is, door de hoge bevolkingsdichtheid en de beperkte beschikbaarheid van oppervlakte- en grondwater, bij de regio’s in Europa met de minste hoeveelheid beschikbaar water per inwoner.
Het regent minder maar heviger
In het najaar nam de Vlaamse regering het initiatief om een structureel plan tegen waterschaarste én tegen wateroverlast op te stellen. ‘Het zal minder regenen, maar als het regent, gebeurt dat wel intensiever’, zegt Vlaams minister voor Omgeving en Natuur Koen Van den Heuvel (CD&V). Beide verzoenen is het doel.
Eerder deze maand zette de Vlaamse regering het licht op groen voor het plan, dat loopt van dit jaar tot 2021 en opgesteld werd door de Vlaamse Milieumaatschappij. Krachtlijnen van de maatregelen tegen droogte zijn het opvangen van de gevolgen van de klimaatverandering, het watergebruik verminderen, de beschikbaarheid ervan verhogen en water zo goed mogelijk verdelen.
Belangrijk detail: de Vlaamse regering maakte nog geen extra geld vrij voor de plannen, dat moet haar opvolger doen. Een greep uit de maatregelen die droogte moeten tegengaan.
1. 2.500 slimme, drijvende meettoestellen
Nog dit jaar plant de Vlaamse overheid de uitrol van 2.500 sensoren die de kwaliteit en kwantiteit van het grond- en oppervlaktewater en gezuiverd rioolwater moeten meten. Dat zogenaamde ‘Internet of water’ past in de Vlaamse ambities om veel meer informatie over water te vergaren. Zo moeten er dit jaar nog kaarten komen die de droogte op elke plek in het gewest in kaart brengen. Er komt ook een Vlaamse droogtevoorspeller. Ook het waterverbruik van de huishoudens, de industrie en de landbouw uit de verschillende waterbronnen moet preciezer in beeld worden gebracht.
2. Meetnet in natuurgebieden
De komende jaren zullen peilbuizen in natuurgebieden uitgerust worden met slimme meters, zodat de grondwaterstanden constant gemeten worden. Dat meetnet moet verdroging vroeg detecteren. De focus ligt op gebieden die cruciaal zijn voor de instandhouding van beschermde habitats die afhangen van water.
3. Klimaatstresstest voor gemeenten
Al die bijkomende informatie zal worden gebruikt om de kwetsbaarheid van elke gemeente voor droogte te peilen. Zo’n klimaatstresstest moet de basis vormen van lokale maatregelen, zoals een groenere inrichting van pleinen en speelplaatsen of de aanleg van waterdoorlatende verharding op parkeerplaatsen. In Nederland bestaat zo’n test al.
4. Waterontginning in de Kempen
Rond Mol en Lommel liggen vele grote plassen, als gevolg van decennialange zandwinning in de regio, waar grondwater aan de oppervlakte komt. Veel van die plassen lopen over in waterlopen of kanalen, waardoor er jaarlijks twintig miljoen kubieke meter - zeer zuiver - water wegvloeit. Er wordt onderzocht hoe dat water beter benut kan worden, net als in mijnverzakkings- en andere ontginningsgebieden. Ook wordt nagegaan of het hergebruik van water uit de bufferbekkens langs grote verkeersinfrastructuur beter ingezet kan worden.
5. Klimaattoets voor sluizen
Ook elders vloeit zoet water te gemakkelijk weg. De infrastructuur op de waterwegen moet waterbesparend gemaakt worden. Zo zijn de nieuwe sluizencomplexen bij de Vlaamse zeehavens zo ontworpen dat ze de zoetwatercapaciteit zo veel mogelijk bewaren, terwijl de pompsystemen ook ingezet kunnen worden om energie op te slaan.
6. Water beter verdelen
Wateroverschotten moeten beter gelinkt worden aan watertekorten. Zo zou in de Westhoek een proefproject opgestart kunnen worden waarbij polderbeheer, buffering door de landbouw en hergebruik door de industrie gecombineerd worden. In Limburg wordt al gewerkt aan zo’n ‘dynamische waterbalans’ voor de hele provincie. De waterbehoefte wordt nauwkeurig in kaart gebracht en alle waterbronnen worden geïnventariseerd. Daarbij worden klimaatprojecties naar 2030, 2050 en zelfs 2100 gehanteerd.
7. Campagnes
Burgers maar ook de industrie en de landbouw moeten nog beter bewust gemaakt worden van de waterschaarste. Bijkomende sensibilisering is essentieel.
8. Opvangbekkens onder pleinen
Regenwater moet veel beter opgevangen worden. Daarvoor moeten gemeenten hemelwaterplannen opstellen. Zo worden op veel plaatsen grote opvangbekkens gebouwd wanneer pleinen (her)aangelegd worden, die verbonden zijn via hemelwaterleidingen. Die vangen water op bij overmatige regenval en dienen als buffer bij tekorten.
9. Een crisisplan
Vlaanderen was niet optimaal voorbereid op de droogte van vorig jaar. De indicatoren die moeten wijzen op een crisis, zijn verbeterd en ook het draaiboek dat in zo’n geval gevolgd moet worden, is aangepast. Vlaanderen wil de coördinatie en communicatie verbeteren en wil nood- en crisisplannen beter oefenen.
10. Zoutbestendige landbouw
In gebieden die onderhevig zijn aan verzilting, zoals de kustpolders, komt er onderzoek naar variëteiten van traditionele landbouwgewassen die zouttolerant zijn.
11. Drinkwatergebruik voorspellen
De Vlaamse Milieumaatschappij heeft een systeem ontwikkeld dat bij droogte piekverbruik van drinkwater kan voorspellen. Zo kunnen preventieve maatregelen genomen worden, zoals gebruiksbeperkingen, om de drinkwatervoorziening veilig te stellen. Nu worden maatregelen nog afgestemd op de actuele situatie.
12. Strenger toezicht op onbevaarbare waterlopen
Voor de kleinere onbevaarbare riviertjes in Vlaanderen zijn er vaak niet genoeg gegevens om juiste maatregelen te nemen tegen ongeoorloofd gebruik van dat water. Minimumpeilen die worden verzameld om vissoorten te beschermen, zullen nu ingezet worden voor crisisbeheer. Zo kan een captatieverbod beter gemotiveerd worden. Er moet ook een nieuw reglementair kader komen voor onbevaarbare én bevaarbare waterwege
