Aardbeien hebben een ingewikkkeld seksleven

Bij de mens zijn er biologisch gesproken twee geslachten: man en vrouw. Zoals bij alle dieren, kun je bij ons de geslachten gemakkelijk herkennen aan hun uiterlijk en aan hun chromosomen (vrouwen hebben twee X-chromosomen, mannen een X en een Y).
 
Planten doen net als dieren aan seks, maar zijn in hoofdzaak hermafrodiet: elk individu heeft én mannelijke én vrouwelijke geslachtsorganen (meeldraden en stampers). Ze vermijden wel zo veel mogelijk om zichzelf te bevruchten. Dieren komen vrijwel altijd in twee modellen: mannetje en vrouwtje, plantensoorten hebben slechts één model, dat zowel de mannelijke als de vrouwelijke rol kan spelen.
 
Er zijn een paar uitzonderingen: dadelpalmen heb je wel in twee vormen, en slechts een ervan draagt vruchten. Hop is ook zo’n geval. In streken waar vanouds hop gekweekt werd, bijvoorbeeld rond Poperinge en Asse, was het verboden om mannelijke planten te laten groeien. Alleen de vrouwelijke hopbellen geven een goede smaak aan bier, en mannelijke planten bijmengen in de oogst zou de kwaliteit verpesten.
 
Wilde aardbeien hebben ook aparte geslachten: je hebt mannelijke planten die geen vrucht dragen, en vrouwelijke die wel vrucht dragen. Maar beide geslachten hebben toch én meeldraden én stampers. Alleen werken die niet allebei. En nu we toch moeilijk aan het doen zijn: het stukje DNA-tekst dat hun geslacht bepaalt, ligt bij het ene aardbeienras op een totaal ander chromosoom dan bij het andere. En aardbeien hebben al hun chromosomen ook nog eens in achtvoud. Ga er maar aan staan.
 
Gelukkig zijn de technieken om DNA af te lezen de jongste jaren veel eenvoudiger geworden: het duurt geen jaren meer om het genoom van één individu volledig af te lezen, maar uren. En het kost je een paar honderd euro, geen honderdduizenden.
 
Tia-Lynn Ashman (universiteit Pittsburgh) greep haar kans, en las het DNA af van een reeks ‘mannetjes’ en ‘vrouwtjes’ van verschillende wilde aardbeirassen. Alle vrouwelijke planten hadden één stuk tekst van 13.000 letters gemeen, dat bij geen enkel mannetje voorkwam. Dat is in de jongste paar miljoen jaar ten minste twee keer naar een andere plaats gesprongen.
 
Waarom? Niemand die het weet. “Wippende genen”, stukjes DNA die wel eens naar een andere plaats in het genoom springen, zijn al lang bekend, maar de aardbei is de eerste plant waarbij geslachtsgenen aan het reizen gaan.
 
Wat wel opviel: na elke sprong was het stukje DNA dat wel bij de vrouwelijke planten voorkwam, maar niet bij de mannelijke, langer geworden. Dat zou weleens het begin kunnen zijn van wat we bij dieren duidelijk zien: daar is er telkens een heel chromosoom aan de mannelijke en aan de vrouwelijke eigenschappen gewijd.
 
Kweekt u zelf aardbeien en hebt u nog nooit aparte mannelijke en vrouwelijke plantjes in de handel gevonden? Kan kloppen. Onze tuinaardbei is het resultaat van eindeloze kruisingen en selecties van de extreme gevallen en daarbij zijn alle geslachtsverschillen er weer uitgekweekt, zegt de redactie van Science.