Er staan zaterdag op het Open VLD-congres in Antwerpen 119 punten op de agenda. Van digitale zelfbeschikking tot energieneutrale industrieparken. De blikvanger is een radicale hervorming van het belastingsysteem, met onder meer een vlaktaks, door voorzitster Gwendolyn Rutten een “sociale vlaktaks” gedoopt. De commentator van onze krant noemde het na de voorstelling een hervorming “for the happy few”. Daar is Rutten het absoluut niet mee eens, ook al schreven tal van economen, zelfs leden van liberale denktanks, ondertussen dat een vlaktaks zowat het slechtst mogelijke systeem is om te herverdelen. Wat Open VLD voorstelt, stellen ze, is vooral goed voor de grootverdieners, want ook zij zullen nog maximaal 30 procent belastingen moeten betalen, terwijl dat nu voor de hoogste inkomensschijf 50 procent is.
"Die 50 procent belasting betaal je vandaag op looninkomsten boven 38.000 euro per jaar”, countert Rutten. “Zijn dat de superrijken? Nee. Ook de middenklasse betaalt bij ons dus al 50 procent. De happy few, die plaatsen zich vandaag buiten de personenbelasting. Hun geld zit in vennootschappen of in belastingparadijzen. We moeten er net voor zorgen dat ze niet wegvluchten. Dat kan, met één belastingtarief van 30 procent. Bovendien blijft ons systeem wel degelijk herverdelend, want de sterkste schouders betalen nog altijd het meest. En de eerste, belastingvrije schijf, wordt opgetrokken, waardoor de laagste inkomens voor een groot deel onbelast blijven. Hier komt iedereen beter uit.”
Behalve de staatskas, want jullie voorstel haalt 15 miljard euro minder op.
“De economen die dat zeggen, vertrekken van een statisch model: de huidige overheid en de huidige maatschappij. Wij willen de staat anders organiseren. In tijden van digitalisering kan het allemaal veel efficiënter en goedkoper. Zeg mij bijvoorbeeld eens waarom iemand die ontslagen wordt en recht heeft op een uitkering de volgende maand niet gewoon automatisch die uitkering kan krijgen? De overheid heeft alle info. Toch zijn er nog allerlei tussenstappen nodig door verschillende instanties. Of onze belastingen. Wat voor een onnozel systeem is dat nu eigenlijk? Alleen al de woordenschat. Eerst krijg je je geld, dan volgt er een aangifte, dan een aanslag, en dan een afrekening. Nadien wordt alles nog eens nagekeken en controleurs kunnen ook jaren teruggaan in de tijd. Wij willen alle belastingen gewoon innen aan de bron. Dat zal een pak ambtenaren schelen in de Financiëntoren.”
Ik hoor het al minstens tien jaar. Dat het allemaal veel eenvoudiger kan. Ook van Open VLD-ministers.
“Er is natuurlijk wel al íéts veranderd. Maar doordat we in België niet alleen de financieel-economische crisis, maar ook nog eens een institutionele crisis hebben moeten bezweren, is er veel tijd verloren voor de modernisering van onze dienstverlening. Wij zijn allemaal heel brave mensen. We doen ons best om het ongelofelijk ingewikkelde tax-on-web in te vullen, betalen plichtbewust onze boete als het niet op tijd gelukt is, vullen voor de zoveelste keer dezelfde formulieren in die de overheid al lang heeft. Maar er groeit een generatie op die dat niet meer zal pikken.”
Jullie willen een slankere overheid. Wat moet die in de toekomst niet meer doen?
“Neem nu het openbaar vervoer. Vandaag is er in elk landsgedeelte een monopolie van een overheidsbedrijf. Wij moeten als overheid kunnen zeggen: we willen dat er uit de randgemeenten rond Brussel om de tien minuten een collectief vervoer is naar de hoofdstad. Maar we moeten dat niet meer volledig zelf willen uitvoeren. Je zal zien dat anderen wel met oplossingen komen, onder meer via allerhande mobiliteitsapps. We mogen daar niet verkrampt op reageren. Anders dreigen we de hele digitale revolutie af te stoten.”
Is het geen wishful thinking dat het allemaal beter zal gaan en ook nog eens minder zal kosten?
“Nee. Vroeger was er de staatsmaatschappij Sabena, omdat de overheid vond dat het een kerntaak was om met vliegtuigen te vliegen. Sinds die markt is opengegaan, bestaat er een hele waaier aan vluchten en luchtvaartmaatschappijen. De klimaatuitdagingen buiten beschouwing gelaten, is het toch een algemene vooruitgang dat er nu veel meer mensen op citytrip trekken dan ooit voorheen?”
Ons land kreeg onlangs nog maar eens onder zijn voeten vanwege het begrotingstekort. Zijn nieuwe belastingverlagingen dan het antwoord?
“We zouden morgen drie nieuwe belastingen kunnen invoeren om dat gat dicht te rijden. Maar wat doe je dan voor de koopkracht en de economische groei? Wij gaan voor fundamentele hervormingen. Ik voer liever flexi-jobs in, zorg ervoor dat mensen onbelast kunnen bijverdienen of dat ze hun arbeidstijd over een heel jaar kunnen organiseren. Daardoor gaan er meer mensen werken en zijn er minder werkloosheidsuitkeringen nodig.”
Het gat in de begroting zal toch ooit gedicht moeten worden. Volgens de N-VA kan er fors bespaard worden in de sociale zekerheid en de gezondheidszorg.
“De N-VA weet altijd goed waar ze wil besparen: op alle departementen die ze zelf niet beheert. Want op hun eigen departementen geven ze altijd maar meer uit. Wij willen niet snijden. Wij willen hervormen. Dat vraagt de moed om anders naar de dingen te kijken. Vandaar dit congres. Maar in twee departementen zullen wij altijd blijven investeren: onderwijs en gezondheidszorg. Wie ziek is, mag zijn levensstandaard niet zien dalen. Dat is onze norm. Eigenlijk zou zo’n idee van links moeten komen.”
Veel ideeën, zoals de vlaktaks, neigen nochtans naar wat Jean-Marie Dedecker lang geleden voorstelde. Had de Open VLD-top die toen gelezen, dan was N-VA nooit zo groot geworden, zegt hij.
“Ja. Hoe zeggen ze dat in het schoon Nederlands? Als mijn nonkel borsten had, was het mijn tante. Wij zijn sociaal-liberaal. Ik heb Dedecker nog niet zo vaak horen spreken over een belasting voor multinationals.”
Het klopt toch dat N-VA nauwer aansluit bij Dedecker, die indertijd toch een groot deel van de VLD-leden wist te charmeren?
“Dedecker wilde dat we op onze autosnelwegen zo hard mogelijk mogen rijden. N-VA-minister voor Mobiliteit Ben Weyts heeft op de gewestwegen de maximale snelheid overal naar 70 km/u teruggebracht. Dedecker, dat is allemaal zo lang geleden. Ik ben nu voorzitter en ik ben met de toekomst bezig. Het is altijd al de liberale partij geweest die het eerst met ideeën komt. En als andere partijen ons daarbij willen helpen, dan is dat fijn. Maar ik stel vast dat N-VA onze vlaktaks afschiet. Als ze zo liberaal zijn, waarom willen ze daar dan niet over nadenken?”
Heeft de N-VA het over ons land afgeroepen dat de regering nu opgezadeld zit met de afgezette Catalaanse leider Carles Puigdemont?
(denkt lang na) “Zou Puigdemont niet gekomen zijn als staatssecretaris Theo Francken (N-VA) had gezwegen over mogelijk asiel? Ik weet dat niet. Maar ik denk ook niet dat het verstandig was. Ik vind dat we geen buitenlandse conflicten moeten binnenhalen. Deze regering heeft genoeg andere katten te geselen. En het was op zijn minst dubbelzinnig voor een staatssecretaris die voorts een behoorlijk strenge lijn aanhoudt over asiel.”
Vicepremier Jan Jambon (N-VA) vindt dat Europa moet ingrijpen in Spanje. Akkoord?
“Fundamenteel verschil ik natuurlijk van mening. Jambon is een volksnationalist en kiest heel duidelijk de kant van de Catalanen. Ik ben een liberaal en ik vind dat nationalisme geen oplossing biedt voor de grote uitdagingen waar we vandaag voor staan. Criminaliteit, de klimaatopwarming, de globalisering, de digitalisering: allemaal grensoverschrijdend. Als iedereen zich echter op zichzelf begint terug te plooien, maken we die problemen alleen maar groter. De enige oplossing is samenwerken binnen de Europese Unie. Maar ik vind wel dat de EU moet bemiddelen in Spanje.”
De Europese leiders zijn bang om elders in Europa ook in interne wespennesten terecht te komen.
“We moeten natuurlijk niet van bovenaf ingrijpen in Spanje. Dat is niet wat Europa is. Maar het is iets te gemakkelijk om dit af te doen als een louter interne Spaanse materie. De Verklaring van de Rechten van de Mens maakt deel uit van het Europees Verdrag. Dat geldt dus voor de 500 miljoen Europeanen. Als Viktor Orban in Hongarije of conservatieve krachten in Polen tegen die mensenrechten ingaan, treden we ook op.”
“Zowel aan Catalaanse als aan Spaanse kant zijn fouten gemaakt. Hoe sterk het ideaal van Puigdemont ook is, hij kan de onafhankelijkheid van Catalonië niet opleggen aan de rest van Spanje en aan een groot deel van de Catalanen die dat ook niet willen. Aan de andere kant laat de Spaanse premier Mariano Rajoy op zijn eigen burgers kloppen en voert hij een beleid waarbij politieke leiders dertig jaar cel riskeren omdat ze een mening vertolken of een politieke daad stellen. Overal elders in de wereld staat Europa op de barricaden om dat af te keuren. Er moet dus een sterke Europese figuur als bemiddelaar worden aangesteld die beide partijen zegt waar het op staat.”
Was u in de plaats van Puigdemont op de vlucht geslagen?
“Op het moment dat hij een referendum en de onafhankelijkheid uitriep, wist hij natuurlijk dat hij zich buiten de wet plaatste en dat er een moment zou komen waarop hij zich zou moeten verantwoorden voor een rechtbank. Heb dan ook de moed om bij uw mensen en uw overtuiging te blijven.”
Zou u dat doen, wetende dat u zou worden opgesloten?
“Hij is natuurlijk nog niet veroordeeld. En ik ben geen nationalist. (lacht) Maar als het over je idealen gaat, dan moet je er iets voor over hebben. Wat heeft Nelson Mandela meegemaakt? Of de mensen die opkwamen voor de rechten van de zwarten in de Verenigde Staten? Of de suffragettes voor het vrouwenstemrecht? Op een bepaald moment wil je een recht afdwingen en draag je ook de consequenties.”
U zit nu al een tijde niet meer in het parlement om u volledig op de partij te concentreren. Voelt u zich nooit eenzaam?
“Veel voorgangers van mij hebben dat al gezegd en ik kan hen alleen maar gelijk geven: partijvoorzitter zijn is een heel eenzame job. Maar ik doe het heel graag.”
Hoe groot is de kans dan dat u zich in 2020 nog eens kandidaat stelt?
“Ik sluit niets uit. Maar ik vind in het algemeen wel dat je niet te lang op een bepaalde positie mag blijven zitten. Dat geldt voor ministers, voor burgemeesters en ook voor partijvoorzitters. Dus als ik mijn eigen standpunt volg...”
Sinds Annemie Turtelboom in de Verenigde Staten studeert, heeft u al vier keer met haar gebeld. Mag ik dat verrassend noemen?
“Waarom?”
Omdat het na haar ontslag als Vlaams minister toch moeilijk was tussen jullie.
“Ik heb met haar altijd een open lijn gehouden. Stoppen met praten lost niets op. Het waren trouwens fijne gesprekken.”
Over de partij?
“Dat zijn uw zaken niet. (lacht) Het is inderdaad een tijdje heel moeilijk geweest tussen ons, maar dat is ondertussen al een eind geleden. Voor ze naar de VS vertrok, was ik ook al een aantal keer met haar gaan eten.”
Ondertussen bent u bezig met uw Ronde van Vlaanderen. Wat heeft u daarvan al opgestoken?
“Hoe veerkrachtig en creatief Vlaanderen is. Ik weet wel dat jullie niet elke dag de gazet kunnen vullen met alleen maar goed nieuws, maar als je de media leest, krijg je soms een deprimerend beeld. Dat strookt niet met wat je ziet als je de baan op gaat. Ons onderwijs, onze zorg, ons economisch leven, daarover zijn we veel te bescheiden. We zijn echt een topregio. Ik doe ook voortdurend inspiratie op. Veel gepensioneerden spreken mij aan omdat ze plat belast worden als ze nog nu en dan actief willen zijn, om onder de mensen te blijven of hun kinderen te helpen in hun zaak. Met dat soort onrechtvaardigheden trekken wij rechtstreeks naar de regeringstafel.”
Staat de Vlaming die u ontmoet open voor een regering-Michel bis?
“Mensen zijn vooral bezig met hun portemonnee en hun gezondheid. En als je weet dat wij nog de vruchten zullen plukken van de hervormingen die we de voorbije jaren gedaan hebben, dan zie het er zeker niet slecht uit. Zowel in januari 2018 als in 2019 zullen de mensen meer loon op hun rekening krijgen. Sinds het begin van deze regering gaat het om 130 tot 140 euro extra per maand voor de laagste lonen. De mensen moeten eerst stemmen, maar ik zeg niet nee tegen nog eens een liberale premier.”
